Ο Ελληνικός Ελευθεροτεκτονισμός, όπως πολλοί έχουμε επανειλημμένα επισημάνει, είναι συνυφασμένος με την επίμονη όσο και επίπονη προσπάθεια του κατακτημένου από τους Οθωμανούς Ελληνικού Γένους να επιτύχει την εθνική χειραφέτηση. Γι’αυτό και η πρώιμη ιστορία του είναι εν πολλοίς - με σχεδόν απόλυτο τρόπο - συνυφασμένη με την ιστορία της γενέσεως και συγκροτήσεως του Νέου Ελληνικού Κράτους. Μια πορεία σφυρηλατημένη στο αμόνι των ραγδαίων γεωπολιτικών και εθνοτικών εξελίξεων των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής, που δεινκύει, ότι οι προπάτορές μας Έλληνες Ελευθεροτέκτονες διήλθαν δια πυρός και σιδήρου, προκειμένου να παραδώσουν στις κατοπινές τεκτονικές γενιές έναν θεσμό συγκεκροτημένο και τηλαυγή. Δεν μπορεί, συνεπώς, να διαλάθει της προσοχής του ασχολούμενου με την ιστορία του Ελληνικού Ελευθεροτεκτονισμού η διερεύνηση των ελληνικών στοών, που ιδρύθηκαν εκτός του - μετά την επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επαναστάσεως - απελπιστικά στενού εθνικού μητροπολιτικού κέντρου. Μία τέτοια στοά αποτελεί και η ελληνική Στ.’. Προμηθέας των Ιωαννίνων. Για πρώτη φορά γίνεται αναφορά σε αυτήν στο Τεκτ.’. Περιοδικό “Αθηνά”, εκδιδόμενο στην Αθήνα υπό του αδ.’. Α. Βριζάκη (τεύχος Ιανουαρίου 1896, σελ. 19-20) και περί αυτής γίνεται εκ νέου λόγος υπό του αδ.’. Μ. Πολλάτου (Διακόσια Χρόνια του Ελληνικού Τεκτονισμού 1740 - 1940, σελ. 94). Πότε όμως και πώς ιδρύθηκε, αλλά και οποιαδήποτε άλλη σχετική πληροφορία δεν υπήρχε. Τύχη αγαθή με έφερε - κατά τη διάρκεια έρευνας για άλλο τεκτονικό ιστορικό θέμα - μπροστά σε ένα συνοπτικό, αλλά αρκετά διαφωτιστικό, άρθρο - μελέτη, το οποίο και παραθέτω αυτούσιο, έχοντας παραλείψει τα μέρη, που - κατά την άποψή μου - δεν αφορούν στο υπό ανάπτυξη θέμα. Ζητώ προκαταβολικά συγνώμη για το μακροσκελές της δημοσιεύσεως, πλην όμως πιστεύω ότι αξίζει να διαβαστεί ολόκληρη, γιατί αποτελεί σπουδαίο παράδειγμα της κοσμοπολίτικης αλλά ταυτόχρονα και με σαφή εθνικό προσανατολισμό όψης του πρώιμου Ελληνικού Ελευθεροτεκτονισμού :
Πωλ Ντυμόν, “Ο Τεκτονισμός στην Οθωμανική Αυτοκρατορία : η ελληνική Στοά «Προμηθέας» στα Ιωάννινα.”
Περιοδικό "Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée", αριθ. 66, 1992, σελ. 105-112.
Μεταφραση: Corinne Valois
Επιμέλεια: Θοδωρής Αλεξίου
Μεταφραση: Corinne Valois
Επιμέλεια: Θοδωρής Αλεξίου
" …Σε αυτή την μεγάλη εξέλιξη του Τεκτονισμού η συμβολή των Ελλήνων δεν ήταν αμελητέα. Οι Έλληνες επιδίδονταν στον Ελευθεροτεκτονισμό τουλάχιστον όσο και οι Εβραίοι, οι Αρμένιοι και οι Μουσουλμάνοι. Σύμφωνα με κάποιες έρευνες που ήμαστε σε θέση να κάνουμε στα γαλλικά αρχεία, υπήρχαν Έλληνες πρόκριτοι στις περισσότερες Οθωμανικές στοές. Σε μερικές στοές, ωστόσο, ήταν ιδιαίτερα πολυάριθμοι ή αποτελούσαν σχεδόν το σύνολο όλων των μυημένων. Τέτοιες ήταν ιδίως οι περιπτώσεις των Στοών που συνδεόταν με την Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος. Δίπλα σε αυτές τις στοές που συνδέονται άμεσα με την Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος, πρέπει επίσης να αναφέρω εκείνες που, ενώ είναι συνδεδεμένες με άλλες τεκτονικές δυνάμεις είχαν μέλη κυρίως μεταξύ των Ελλήνων. Στη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας άνηκε η στοά «Προμηθέας», που δημιουργήθηκε στα Ιωάννινα στο τέλος του 19ου αιώνα, με μεγάλο αριθμό Ελλήνων. Η Στοά αυτή βρίσκεται στην καρδιά της βαλκανικής επαρχίας και, απ' ότι φαίνεται, δεν έχει γίνει ποτέ αντικείμενο έρευνας, και αυτό ίσως επειδή έπαιξε μόνο ένα μικρό ρόλο.
Τα δεδομένα για την Στοά «Προμηθέας» στα Γιάννενα είναι λιγοστά. Συνεπώς, είναι δύσκολο να έχουμε μια σαφή ιδέα της διαδρομής της. Ωστόσο, τα αρχεία της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας παρέχουν κάποια στοιχεία που μας επιτρέπουνε να προσδιορίσουμε τις σημαντικές στιγμές τις ιστορία της. Η «Προμηθέας» ιδρύθηκε στις αρχές του 1893 με την υποστήριξη, όπως φαίνεται, τις «Πρόοδος» τις Κωνσταντινούπολης και μίας άλλη ελληνικής Στοά, τις «Φοινιξ», με έδρα την Κέρκυρα. Λίγους μήνες νωρίτερα, οι Τέκτονες των Ιωαννίνων είχαν γράψει στην έδρα της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, στο Παρίσι, για να ζητήσουν την προξενική προστασία της Γαλλίας. "H προστασία, για τυπικούς λόγους, του κ. Πρόξενου της Γαλλίας είναι πολύ χρήσιμη, διότι μεταξύ των μελών της εταιρείας που θα ιδρύσουμε θα υπάρχει κι ένας Γάλλος πολίτης που ζει στην περιφέρεια της εν λόγω εταιρείας. Με αυτόν τον τρόπο, θα αποφευχθεί η «ξαφνική και βίαιη είσοδος των αστυνομικών και οι απροσδόκητες έρευνες. Σε αυτή την περίπτωση, ο αστυνομικός θα πάει στο Γενικό Κυβερνήτη και αυτός, με την σειρά του, στον Προξενείο και, όταν η υπόθεση θα βρίσκεται μεταξύ του Διοικητή και του Πρόξενου, οποιαδήποτε ανησυχία θα έχει απομακρυνθεί. “ Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το αίτημα για προξενική προστασία δεν ήταν περίεργο. Σε πολλές από τις Στοές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - κυρίως σε αυτές υπό την αιγίδα των Ιταλών και τον Άγγλων - συμμετείχαν διπλωμάτες και με τον τρόπο αυτό απέφευγαν τις παρεμβάσεις της Οθωμανικής αστυνομίας. Εάν δεν είχαν στη διάθεση τους έναν Πρόξενο, έναν Ακόλουθο ή τον ίδιο τον Πρέσβη, οι Τέκτονες μπορούσαν να προβάλουν τη δική τους ιδιότητα του προστατευόμενου (μπερατλήδες), η του ξένου πολίτη, ώστε να κρατήσουν την αστυνομία μακριά τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περίπτωση αυτή είναι αυτό της Στοάς “Macedonia Resorta” της Θεσσαλονίκης η οποία, χάρη στην παρουσία μεταξύ των μελών της Εβραίων προστατευόμενων από την Ιταλία, διέφευγε τις έρευνες, και αυτό τις έδωσε τη δυνατότητα, στις αρχές του 20ου αιώνα, να φιλοξενήσει συνεδριάσεις της επιτροπής «Ένωση και Πρόοδος». Τούτου λεχθέντος, στα Ιωάννινα, οι Αδελφοί δεν μπορούσανε να αποκτήσουν αυτό που θέλανε, γιατί ο υποπρόξενος της Γαλλίας, ο κ. Σεόν, όχι μόνο δεν ανήκε στην Μασονία, αλλά ήταν επιπλέον βαθύτατα εχθρός της. Η εχθρότητα αυτή γρήγορα θα γίνει τόσο ενοχλητική ώστε οι Αδελφοί θα πολλαπλασιάσουν τις προσπάθειες τους για να επιτύχουν την αποχώρηση του πρόξενου. Μία επιστολή με ημερομηνία της 25ης Αυγούστου του 1895 αναφέρει ότι για τα μέλη τις Στοάς ο κ. Σεόν “μας κάνει να θυμόμαστε, την τυραννία του Αλή Πασά Τεπεντελενλή, αυτή την καταραμένη ανάμνηση". Ασαφής επίκληση. Το μόνο σοβαρό επιχείρημα για να ζητήσουν την απομάκρυνση του υποπρόξενου ήταν η «εξωφρενική συμπεριφορά" του προς την δεσποινίδας Ανδρομάχη Ζωίδη, μόλις 18 ετών. Αλλά θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι οι Τέκτονες είχαν άλλους λόγους για να επιμένουν στη δίωξη του κ. Σεόν. Η Στοά «Προμηθέας» Ιδρύθηκε από έναν Έλληνα δικηγόρο, τον Ηλία Χαρίτο. Ξεκίνησε σε ένα σχετικά μέτριο επίπεδο, με δέκα μέλη. Από το 1895, ωστόσο, δηλαδή μόλις δύο χρόνια μετά την εγκατάστασή της, μετρούσε 40 μέλη, σίγουρα αξιοσημείωτο πλήθος για μια μικρή πόλη όπως τα Γιάννενα. Την ίδια στιγμή η Κωνσταντινούπολη, της οποίας ο συνολικός πληθυσμός ήταν πιθανώς ένα εκατομμύριο, είχε πιθανότατα περίπου 300 ενεργούς Τέκτονες.
Εάν η «Προμηθέας» ήταν σε θέση να συγκεντρώσει τόσο πολλούς οπαδούς, ήταν πιθανώς χάριν στο οικουμενικού χαρακτήρα της. Πράγματι, δίπλα σε ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων, υπήρξε ένας σημαντικός αριθμός Εβραίων και μερικοί μουσουλμάνοι. Το 1895, από τα 40 μέλη της, τα 17 ήταν Έλληνες, οι 12 Εβραίοι, οι 8 Τούρκοι, 2 Αρμένιοι και ένα πρόσωπο του οποίου το όνομα - Σεζάρ Ζυλίεν (Caesar Julien) - δείχνει ότι μπορεί να ήταν γαλλικής καταγωγής, παρόλο που ο ίδιος είχε γεννηθεί στην Αθήνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους άνδρες (βλ. συνημμένο πίνακα) - περίπου το 60% - προερχόταν από τα Ιωάννινα. Οι άλλοι ήταν από σχετικά κοντινές τοποθεσίες της Ηπείρου, της Αλβανίας ή της Μακεδονίας (Δυρράχιο, Kazanlik, Μοναστίρ, Πρέβεζα, Λάμποβο, Χιμάρα, Παραμυθιά). Το ότι αυτοί οι πρόσφατοι μετανάστες εμπνεύστηκαν από το Τεκτονισμό είναι ένας καλός δείκτης της πνευματικής περιέργειας και της επιθυμίας τους για πολιτιστική και κοινωνική άνοδο, χαρακτηριστικά όσων ήταν πρόθυμοι να αναλάβουν το ρίσκο της μετανάστευσης. Σε αντίθεση με την Κωνσταντινούπολη όπου η ζώνη επιρροής τις περιελάμβανε όλη την περιοχή της αυτοκρατορίας, τα Ιωάννινα φιλοξενούσαν την φωτισμένη αστική τάξη από μια σχετικά μικρή γεωγραφική ακτίνα. Αυτό προφανώς δεν αποτελεί έκπληξη· το αντίθετο θα φαινόταν παράξενο. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε την παρουσία μεταξύ των μελών τις στοάς, μερικών αξιωματικών και στρατιωτών που ερχόταν από αρκετά μακριά. 'Έτσι ο Μουσταφά Σουκρου (Chukru), ταγματάρχης αρχικτηνίατρος, γεννήθηκε στη Δαμασκό, ο Ταχσίν Χουσεΐν, διευθυντής των Ταχυδρομείων και Τηλέγραφων, γεννήθηκε στην Babadagh, ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ένας Αρμένιος, υπάλληλος της Διοίκησης των Καπνών είχε έρθει από μια πόλη της Κεντρικής Ανατολίας, την Akchéhir. Ένας άλλος Αρμένης, ο Ντυραν Σ. Μικαελιαν (Diran S. Mikaelian), ο οποίος είχε τη σχετικά μεγάλη θέση του Μηχανικού του βιλαετιού, ήταν από την Κωνσταντινούπολη. Αυτές οι λίγες απομακρυσμένες προελεύσεις δεν πρέπει να προκαλούν έκπληξη, διότι το Οθωμανικό Κράτος, όπως και πολλά άλλα συγκεντρωτικά Κράτη, ήταν πρόθυμο να επιβάλει επώδυνες μετακινήσεις στους στρατιώτες και στους δημόσιους υπαλλήλους του, για να αποφύγει την τοπική μόνιμη εγκατάσταση που έχει συχνά αρνητικές συνέπειες για την ομαλή λειτουργία των δημοσίων υποθέσεων, λόγω των πειρασμών όλων των ειδών - διαφθορά, νεποτισμός, υπεξαίρεση χρημάτων- στους οποίους οι παράγοντες της εξουσίας μπορεί να βρεθούν εκτεθειμένοι. Επιπλέον δε, αυτό που είναι αξιοσημείωτο, όταν κάποιος μελετά τη λίστα των μελών της Στοάς, είναι η ακραία νεότητα μερικών από αυτά. Οι νεότεροι του εργαστηρίου, ο Μεχμέτ Ναίλ και ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ήταν 25 ετών το 1895. Δεκαπέντε άλλοι ήταν μικρότεροι από 35 ετών. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην περίπτωση της Στοάς «Πρόοδος» της οθωμανικής πρωτεύουσας. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα μέλη της ήταν περίπου 30 ετών, μερικές φορές περισσότερο, συχνά λιγότερο. Οι κύριοι αξιωματούχοι ήταν οι μόνοι που πλησίαζαν τα σαράντα. Η συσχέτιση μεταξύ της νεότητας των μυημένων και του ενδιαφέροντος που έδειχναν προς το Τεκτονισμό, ο οποίος υποστήριζε νέες ιδέες, είναι προφανής. Η κοινωνικό-επαγγελματική σύνθεση τις στοάς μας δίνει μια καλή ιδέα για το πως θα πρέπει να ήταν η αστική τάξη των Ιωαννίνων, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η «Προμηθέας» συγκέντρωνε δικηγόρους (ο Ζάν Κοτουλας, ο Ηλίας Χαρίτος, ο Αλέξης Αλεξίου), προφανώς πολύ δραστήριους στη λειτουργία του εργαστηρίου, ιατρούς και φαρμακοποιούς, μουσουλμάνους (στην περίπτωση του στρατιωτικού προσωπικού) καθώς τραπεζίτες - θα ήταν ίσως καλύτερο να διαβάσουμε " ενεχυροδανειστές" οι οποίοι ήταν όλοι Εβραίοι, πολλούς Έλληνες και Εβραίους εμπόρους, έναν καθηγητή (Αθανάσιος Οικονομίδης), μερικούς υπαλλήλους της Συνεταιριστικής Εταιρίας των Καπνών (ο Σεζαρ Ιουλιαν, ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ο Μουαρεχ Κοφινο, ο Αντρέας Παρόλας), κάποιους στρατιώτες που ανήκαν στην οθωμανική φρουρά της πόλης, και ορισμένων αξιωματούχων του βιλαετιού. Ένας μικρόκοσμος της καλής επαρχιακής κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη, προφανώς ειρηνική, διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών.
Μια ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για ένα από τα πιο αξιόλογα μέλη της Στοάς, τον Djafer Sabri, Τούρκο σεΐχη από την Πρέβεζα. Η παρουσία αυτού του ανθρώπου είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη γιατί, στις αρχές του 1896, ο Σεβάσμιος της «Προμηθέας» είχε γράψει στην “Μεγάλη Ανατολή”, με σπαστά γαλλικά, για να διαμαρτυρηθεί για τις ενέργειες ενός άλλου σεΐχη - δεν έχουμε το όνομα του- ο οποίος ξεσήκωνε τον μουσουλμανικό πληθυσμό της πόλης κατά των Τεκτόνων: "Η μύηση μουσουλμάνων αδελφών στον τεκτονισμό έχει ερεθίσει τις προκαταλήψεις της κοινωνίας της πόλης, η οποία είναι επίσης πολύ φανατική, και ιδιαίτερα τους ομόθρησκούς τους. Έτσι, ο σεΐχης της πόλης, - για τον οποίο υπάρχει ένας απέραντος σεβασμός από όλους τους κατοίκους και από αυτούς τους σημαντικότερους παράγοντες που ασκούν μεγάλη επιρροή και είναι οι πιο φανατικοί -, και που ασκεί επίσης μεγάλη επιρροή στην τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία και ακούει οι συμβουλές του ευχάριστα, μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο σεΐχης, σε μια δημόσια συνεδρίαση των μουσουλμάνων, τάχθηκε κατά του Τεκτονικού Τάγματος, υποστηρίζοντας ότι δεν παραδέχεται καμία θρησκεία και τονίζοντας ότι όλα τα μέλη της είναι άθεοι, και εκφράστηκε με τα πιο βαριά λόγια κατά των μουσουλμάνων αδελφών μας, ακόμα κάλεσε και τους πολίτες να δρουν βίαια εναντίον μας. (...) Ο Εξοχότατος Διοικητής του Βιλαετίου των Ιωαννίνων, παρόλο που έχει καλλιεργήσει τις καλύτερες ιδέες για το τάγμα μας (...) επηρεασμένος ο ίδιος από την τρέχουσα δημοσιά εχθρότητα εναντίον μας, ανακοίνωσε ότι δέχεται πλήρως, της φήμες εναντίον μας, και προσκάλεσε, στο σπίτι του, μερικούς μουσουλμάνους αδελφούς τους οποίους ο ίδιος επέπληξε σοβαρά και τους διέταξε να απομακρυνθούν από τη Στοά μας και να διακόψουν όποια μορφή επικοινωνίας με τους άλλους Τέκτονες. (...) Αρκετοί από τους πιο φανατικούς που έχουν και μεγάλη επιρροή στην κοινωνία, έχουν επίσης υποβάλει αίτηση για την ακύρωση της δημόσιας θέσης πολλών από τους μουσουλμάνους αδελφούς μας."
Είναι σαφές ότι ο σεΐχης Djafer Sabri, ο οποίος είχε συμφωνήσει να μυηθεί, δεν συμφωνούσε με την άποψη των αντιπάλων του Τεκτονισμού. Πιθανώς ανήκε στο τάγμα των Μπεκτασί γνωστού για την ιδεολογία του, και τις ιεροτελεστίες του που ήταν αρκετά παρόμοιες με αυτές του Τεκτονισμού, και πολλοί από τους οποίους είχαν ενωθεί με τα μασονικά εργαστήρια στα τέλη του 19ου αιώνα. Θα πρέπει να σημειωθεί στο πλαίσιο αυτό ότι, για παράδειγμα, η Στοά «Πρόοδος» στην Κωνσταντινούπολη είχε επίσης, κατά τα τελευταία χρόνια της ύπαρξής της, ένα αξιωματούχο Bektachi μεταξύ των μελών της. Τα έγγραφα που έχουμε στην διάθεση μας δεν μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε με ακρίβεια την ιστορία της Στοάς. Γνωρίζουμε μόνο ότι σημαδεύτηκε από πολλές εσωτερικές κρίσεις, η πιο αξιοσημείωτη εκ των οποίων ήταν η διαγραφή, το Γενάρη του 1894, του Haim Elie Coffino. Αυτός, δικαστής στο δικαστήριο των Ιωαννίνων και σημαντικός κτηματίας της περιοχής, εκδιώχθηκε για «εξωφρενική συμπεριφορά», έκφραση η οποία σημαίνει χωρίς αμφιβολία την εμπλοκή του σε κάποιο θέμα ηθικής. Έχουμε ήδη αναφερθεί, έξαλλου, στο μικρό πόλεμο που υπήρχε ανάμεσα στη Στοά και τον κ. Σέον, υποπρόξενο της Γαλλίας που τελείωσε με την αποχώρηση του Γάλλου εκπροσώπου, ο οποίος αντικαταστάθηκε από κάποιο πρόσωπο που είχε, προφανώς, καλύτερη διάθεση απέναντι στον τεκτονισμό και τούτο γιατί η στοά επρόκειτο να οργανώσει, όταν έφτασε στα Ιωάννινα, μια "εκδήλωση υποδοχής”. Η εγκατάσταση στην πόλη ενός πρόξενου ευνοϊκού προς το Τεκτονισμό, ωστόσο, δεν άρκεσε για να σταματήσει τις επιθέσεις ενάντιων τις στοάς από τους κατοίκους και, ιδιαίτερα, από τα μουσουλμανικά στοιχεία που την θεωρούσαν ως την αιχμή του δόρατος της αθεΐας. Φαίνεται ότι τα μέλη του εργαστηρίου αναγκάστηκαν το 1896 να μειώσουν σημαντικά τις δραστηριότητές τους, έτσι ώστε να μην προσελκύσουν πάρα πολύ την προσοχή του κοινού και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το επόμενο έτος η Στοά βρισκόταν, σύμφωνα με μια έκθεση της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, σε μια “κατάσταση πλήρους αδράνειας”. Η χαριστική βολή ήρθε στην περίοδο του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897. Πράγματι, ο κυβερνήτης της επαρχίας θα επωφεληθεί από τις συνθήκες για να ζητήσει στους Τέκτονες να βάλουν τέλος στις ενέργειές τους, για να μετατρέψει το ναό τους σε στρατώνα.
Μετά από αυτή τη σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της Στοάς Προμηθέας των Ιωαννίνων, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθούμε σχετικά με τις πολιτικές ιδέες που ίσχυαν στις ελληνικές Στοές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα μέλη τους ήταν πραγματικά υποστηρικτές του οθωμανικού ιδανικού της αδελφικής συνύπαρξης των λαών υπό την ηγεσία του σουλτάνου, ιδανικό το οποίο τα μέλη τις Κωνσταντινουπολίτικης Στοάς «Πρόοδος» είχαν ως κύρια κινητήρια δύναμή τους, ή μήπως, αντίθετα, ήταν ευαισθητοποιημένοι στις κλήσεις του ελληνικού εθνικισμού ο οποίος, από την αρχή της κρίσης της Κρήτης, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Abdulaziz, δύσκολα έκρυβε τις αλυτρωτικές του επιθυμίες; Εάν επιμένουμε στη μοναδική μαρτυρία των αρχείων, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Έλληνες Τέκτονες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά ευνοϊκοί στην διατήρηση των δομών που είχαν καθοριστεί από τα Tanzimat, και ότι θέλανε ένα μέλλον βασισμένο στην αρμονική συνύπαρξη των Ελλήνων, των Τούρκων και των άλλων λαών, στο πλαίσιο ενός πολυεθνικού Κράτος που θα λειτουργούσε υπό τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Ο φανερός αυτός Οθωμανισμός συνοδευόταν από κάποια γοητεία προς την Ευρώπη και ιδιαίτερα προς την Γαλλία. Τα μέλη της Στοάς της οποίας ερευνήσαμε τη διαδρομή σε αυτό το άρθρο, δεν ήταν μόνο οπαδοί των "γαλλικών ιδεών», ήταν επίσης ειλικρινείς διαχειριστές των θεσμικών οργάνων και του υλικού πολιτισμού της Γαλλίας. Ως εκ τούτου, ήταν πρόθυμοι να ενεργήσουν ως η αιχμή του δόρατος της γαλλικής οικονομικής διείσδυσης, της πολιτικής και της πολιτιστικής ζωής αυτής της χώρας στην Ανατολή. Αλλά αν από την μια γνωρίζουμε προσεγγιστικά την σκέψη των Τεκτόνων που συγκεντρώθηκαν κάτω από τη σημαία της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, από την άλλη δεν έχουμε σχεδόν καμία ένδειξη όσον αφορά τις ιδέες που προωθούνταν από τους οπαδούς της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδας. Πώς οι άνδρες που σύχναζαν στην «Αρετή» της Κωνσταντινούπολης, στην «Ιωνία» της Σμύρνης, η ακόμα στην «Φίλιππος» της Θεσσαλονίκης έβλεπαν το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι ήταν πολύ πιο κοντά στις αλυτρωτικές ιδέες που αναπτύχθηκαν από την κυβέρνηση της Αθήνας, παρά σε αυτές των γαλλόφιλων Αδελφών τους. Είμαστε, επίσης, σε θέση να πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι από τους τελευταίους αυτούς (τους οπαδούς της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδας), είχαν συμβάλει στην αναβίωση και στην διάδοση του Ελληνισμού στην Ανατολία και τη Ρωμυλία. Παρεμπιπτόντως, εάν τα έγγραφα που μπορέσαμε να δούμε τονίζουν, για την περίοδο που συμπεριλαμβάνει την βασιλεία των Abdulaziz και Abdulhamid, την επιμονή των Τεκτόνων της γαλλικής επιρροής στα οθωμανικά ιδανικά του Τανζιμάτ (Tanzimat), δεν συμβαίνει το ίδιο για το υλικό που αφορά την περίοδο των Νεότουρκων, και ιδιαίτερα αυτής της κατοχής των Συμμάχων (1918-1922). Στην εποχή των Νεότουρκων, υπήρχαν πολλοί τέκτονες της μειονότητας - Έλληνες και Αρμένιοι- οι οποίοι ηγήθηκαν της επίθεσης εναντίων της ανόδου του τουρκικού εθνικισμού, ενώ συγχρόνως - κάτι που μπορεί να φαίνεται αντιφατικό-, αγωνίστηκαν υπέρ των εδαφικών αποσχιστικών τάσεων, είτε επρόκειτο για την αρμενική ανεξαρτησία, είτε για την προσάρτηση της Κρήτης στην Ελλάδα, είτε ακόμα για τον ελληνικό έλεγχος τις Μακεδονίας του Νότου. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πράγματα θα γινόταν ακόμη πιο σαφή. Πράγματι, θα υπάρξουν σε αυτή την περίοδο Στοές όπως η «Αναγέννηση» στην Κωνσταντινούπολη ή η «Μελές» της Σμύρνης που θα πραγματοποιήσουν μια αδυσώπητη εκστρατεία για το διαμελισμό της Τουρκίας, ξοδεύοντας αφειδώς για να τη δημιουργία μιας Μεγάλης Αρμενίας στην Ανατολή, μιας Μεγάλης Ελλάδας στη Δύση…"
Τα δεδομένα για την Στοά «Προμηθέας» στα Γιάννενα είναι λιγοστά. Συνεπώς, είναι δύσκολο να έχουμε μια σαφή ιδέα της διαδρομής της. Ωστόσο, τα αρχεία της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας παρέχουν κάποια στοιχεία που μας επιτρέπουνε να προσδιορίσουμε τις σημαντικές στιγμές τις ιστορία της. Η «Προμηθέας» ιδρύθηκε στις αρχές του 1893 με την υποστήριξη, όπως φαίνεται, τις «Πρόοδος» τις Κωνσταντινούπολης και μίας άλλη ελληνικής Στοά, τις «Φοινιξ», με έδρα την Κέρκυρα. Λίγους μήνες νωρίτερα, οι Τέκτονες των Ιωαννίνων είχαν γράψει στην έδρα της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, στο Παρίσι, για να ζητήσουν την προξενική προστασία της Γαλλίας. "H προστασία, για τυπικούς λόγους, του κ. Πρόξενου της Γαλλίας είναι πολύ χρήσιμη, διότι μεταξύ των μελών της εταιρείας που θα ιδρύσουμε θα υπάρχει κι ένας Γάλλος πολίτης που ζει στην περιφέρεια της εν λόγω εταιρείας. Με αυτόν τον τρόπο, θα αποφευχθεί η «ξαφνική και βίαιη είσοδος των αστυνομικών και οι απροσδόκητες έρευνες. Σε αυτή την περίπτωση, ο αστυνομικός θα πάει στο Γενικό Κυβερνήτη και αυτός, με την σειρά του, στον Προξενείο και, όταν η υπόθεση θα βρίσκεται μεταξύ του Διοικητή και του Πρόξενου, οποιαδήποτε ανησυχία θα έχει απομακρυνθεί. “ Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το αίτημα για προξενική προστασία δεν ήταν περίεργο. Σε πολλές από τις Στοές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - κυρίως σε αυτές υπό την αιγίδα των Ιταλών και τον Άγγλων - συμμετείχαν διπλωμάτες και με τον τρόπο αυτό απέφευγαν τις παρεμβάσεις της Οθωμανικής αστυνομίας. Εάν δεν είχαν στη διάθεση τους έναν Πρόξενο, έναν Ακόλουθο ή τον ίδιο τον Πρέσβη, οι Τέκτονες μπορούσαν να προβάλουν τη δική τους ιδιότητα του προστατευόμενου (μπερατλήδες), η του ξένου πολίτη, ώστε να κρατήσουν την αστυνομία μακριά τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περίπτωση αυτή είναι αυτό της Στοάς “Macedonia Resorta” της Θεσσαλονίκης η οποία, χάρη στην παρουσία μεταξύ των μελών της Εβραίων προστατευόμενων από την Ιταλία, διέφευγε τις έρευνες, και αυτό τις έδωσε τη δυνατότητα, στις αρχές του 20ου αιώνα, να φιλοξενήσει συνεδριάσεις της επιτροπής «Ένωση και Πρόοδος». Τούτου λεχθέντος, στα Ιωάννινα, οι Αδελφοί δεν μπορούσανε να αποκτήσουν αυτό που θέλανε, γιατί ο υποπρόξενος της Γαλλίας, ο κ. Σεόν, όχι μόνο δεν ανήκε στην Μασονία, αλλά ήταν επιπλέον βαθύτατα εχθρός της. Η εχθρότητα αυτή γρήγορα θα γίνει τόσο ενοχλητική ώστε οι Αδελφοί θα πολλαπλασιάσουν τις προσπάθειες τους για να επιτύχουν την αποχώρηση του πρόξενου. Μία επιστολή με ημερομηνία της 25ης Αυγούστου του 1895 αναφέρει ότι για τα μέλη τις Στοάς ο κ. Σεόν “μας κάνει να θυμόμαστε, την τυραννία του Αλή Πασά Τεπεντελενλή, αυτή την καταραμένη ανάμνηση". Ασαφής επίκληση. Το μόνο σοβαρό επιχείρημα για να ζητήσουν την απομάκρυνση του υποπρόξενου ήταν η «εξωφρενική συμπεριφορά" του προς την δεσποινίδας Ανδρομάχη Ζωίδη, μόλις 18 ετών. Αλλά θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι οι Τέκτονες είχαν άλλους λόγους για να επιμένουν στη δίωξη του κ. Σεόν. Η Στοά «Προμηθέας» Ιδρύθηκε από έναν Έλληνα δικηγόρο, τον Ηλία Χαρίτο. Ξεκίνησε σε ένα σχετικά μέτριο επίπεδο, με δέκα μέλη. Από το 1895, ωστόσο, δηλαδή μόλις δύο χρόνια μετά την εγκατάστασή της, μετρούσε 40 μέλη, σίγουρα αξιοσημείωτο πλήθος για μια μικρή πόλη όπως τα Γιάννενα. Την ίδια στιγμή η Κωνσταντινούπολη, της οποίας ο συνολικός πληθυσμός ήταν πιθανώς ένα εκατομμύριο, είχε πιθανότατα περίπου 300 ενεργούς Τέκτονες.
Εάν η «Προμηθέας» ήταν σε θέση να συγκεντρώσει τόσο πολλούς οπαδούς, ήταν πιθανώς χάριν στο οικουμενικού χαρακτήρα της. Πράγματι, δίπλα σε ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων, υπήρξε ένας σημαντικός αριθμός Εβραίων και μερικοί μουσουλμάνοι. Το 1895, από τα 40 μέλη της, τα 17 ήταν Έλληνες, οι 12 Εβραίοι, οι 8 Τούρκοι, 2 Αρμένιοι και ένα πρόσωπο του οποίου το όνομα - Σεζάρ Ζυλίεν (Caesar Julien) - δείχνει ότι μπορεί να ήταν γαλλικής καταγωγής, παρόλο που ο ίδιος είχε γεννηθεί στην Αθήνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους άνδρες (βλ. συνημμένο πίνακα) - περίπου το 60% - προερχόταν από τα Ιωάννινα. Οι άλλοι ήταν από σχετικά κοντινές τοποθεσίες της Ηπείρου, της Αλβανίας ή της Μακεδονίας (Δυρράχιο, Kazanlik, Μοναστίρ, Πρέβεζα, Λάμποβο, Χιμάρα, Παραμυθιά). Το ότι αυτοί οι πρόσφατοι μετανάστες εμπνεύστηκαν από το Τεκτονισμό είναι ένας καλός δείκτης της πνευματικής περιέργειας και της επιθυμίας τους για πολιτιστική και κοινωνική άνοδο, χαρακτηριστικά όσων ήταν πρόθυμοι να αναλάβουν το ρίσκο της μετανάστευσης. Σε αντίθεση με την Κωνσταντινούπολη όπου η ζώνη επιρροής τις περιελάμβανε όλη την περιοχή της αυτοκρατορίας, τα Ιωάννινα φιλοξενούσαν την φωτισμένη αστική τάξη από μια σχετικά μικρή γεωγραφική ακτίνα. Αυτό προφανώς δεν αποτελεί έκπληξη· το αντίθετο θα φαινόταν παράξενο. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε την παρουσία μεταξύ των μελών τις στοάς, μερικών αξιωματικών και στρατιωτών που ερχόταν από αρκετά μακριά. 'Έτσι ο Μουσταφά Σουκρου (Chukru), ταγματάρχης αρχικτηνίατρος, γεννήθηκε στη Δαμασκό, ο Ταχσίν Χουσεΐν, διευθυντής των Ταχυδρομείων και Τηλέγραφων, γεννήθηκε στην Babadagh, ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ένας Αρμένιος, υπάλληλος της Διοίκησης των Καπνών είχε έρθει από μια πόλη της Κεντρικής Ανατολίας, την Akchéhir. Ένας άλλος Αρμένης, ο Ντυραν Σ. Μικαελιαν (Diran S. Mikaelian), ο οποίος είχε τη σχετικά μεγάλη θέση του Μηχανικού του βιλαετιού, ήταν από την Κωνσταντινούπολη. Αυτές οι λίγες απομακρυσμένες προελεύσεις δεν πρέπει να προκαλούν έκπληξη, διότι το Οθωμανικό Κράτος, όπως και πολλά άλλα συγκεντρωτικά Κράτη, ήταν πρόθυμο να επιβάλει επώδυνες μετακινήσεις στους στρατιώτες και στους δημόσιους υπαλλήλους του, για να αποφύγει την τοπική μόνιμη εγκατάσταση που έχει συχνά αρνητικές συνέπειες για την ομαλή λειτουργία των δημοσίων υποθέσεων, λόγω των πειρασμών όλων των ειδών - διαφθορά, νεποτισμός, υπεξαίρεση χρημάτων- στους οποίους οι παράγοντες της εξουσίας μπορεί να βρεθούν εκτεθειμένοι. Επιπλέον δε, αυτό που είναι αξιοσημείωτο, όταν κάποιος μελετά τη λίστα των μελών της Στοάς, είναι η ακραία νεότητα μερικών από αυτά. Οι νεότεροι του εργαστηρίου, ο Μεχμέτ Ναίλ και ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ήταν 25 ετών το 1895. Δεκαπέντε άλλοι ήταν μικρότεροι από 35 ετών. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην περίπτωση της Στοάς «Πρόοδος» της οθωμανικής πρωτεύουσας. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα μέλη της ήταν περίπου 30 ετών, μερικές φορές περισσότερο, συχνά λιγότερο. Οι κύριοι αξιωματούχοι ήταν οι μόνοι που πλησίαζαν τα σαράντα. Η συσχέτιση μεταξύ της νεότητας των μυημένων και του ενδιαφέροντος που έδειχναν προς το Τεκτονισμό, ο οποίος υποστήριζε νέες ιδέες, είναι προφανής. Η κοινωνικό-επαγγελματική σύνθεση τις στοάς μας δίνει μια καλή ιδέα για το πως θα πρέπει να ήταν η αστική τάξη των Ιωαννίνων, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η «Προμηθέας» συγκέντρωνε δικηγόρους (ο Ζάν Κοτουλας, ο Ηλίας Χαρίτος, ο Αλέξης Αλεξίου), προφανώς πολύ δραστήριους στη λειτουργία του εργαστηρίου, ιατρούς και φαρμακοποιούς, μουσουλμάνους (στην περίπτωση του στρατιωτικού προσωπικού) καθώς τραπεζίτες - θα ήταν ίσως καλύτερο να διαβάσουμε " ενεχυροδανειστές" οι οποίοι ήταν όλοι Εβραίοι, πολλούς Έλληνες και Εβραίους εμπόρους, έναν καθηγητή (Αθανάσιος Οικονομίδης), μερικούς υπαλλήλους της Συνεταιριστικής Εταιρίας των Καπνών (ο Σεζαρ Ιουλιαν, ο Αγκόπ Αβεντιντζιαν, ο Μουαρεχ Κοφινο, ο Αντρέας Παρόλας), κάποιους στρατιώτες που ανήκαν στην οθωμανική φρουρά της πόλης, και ορισμένων αξιωματούχων του βιλαετιού. Ένας μικρόκοσμος της καλής επαρχιακής κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη, προφανώς ειρηνική, διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών.
Μια ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για ένα από τα πιο αξιόλογα μέλη της Στοάς, τον Djafer Sabri, Τούρκο σεΐχη από την Πρέβεζα. Η παρουσία αυτού του ανθρώπου είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη γιατί, στις αρχές του 1896, ο Σεβάσμιος της «Προμηθέας» είχε γράψει στην “Μεγάλη Ανατολή”, με σπαστά γαλλικά, για να διαμαρτυρηθεί για τις ενέργειες ενός άλλου σεΐχη - δεν έχουμε το όνομα του- ο οποίος ξεσήκωνε τον μουσουλμανικό πληθυσμό της πόλης κατά των Τεκτόνων: "Η μύηση μουσουλμάνων αδελφών στον τεκτονισμό έχει ερεθίσει τις προκαταλήψεις της κοινωνίας της πόλης, η οποία είναι επίσης πολύ φανατική, και ιδιαίτερα τους ομόθρησκούς τους. Έτσι, ο σεΐχης της πόλης, - για τον οποίο υπάρχει ένας απέραντος σεβασμός από όλους τους κατοίκους και από αυτούς τους σημαντικότερους παράγοντες που ασκούν μεγάλη επιρροή και είναι οι πιο φανατικοί -, και που ασκεί επίσης μεγάλη επιρροή στην τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία και ακούει οι συμβουλές του ευχάριστα, μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο σεΐχης, σε μια δημόσια συνεδρίαση των μουσουλμάνων, τάχθηκε κατά του Τεκτονικού Τάγματος, υποστηρίζοντας ότι δεν παραδέχεται καμία θρησκεία και τονίζοντας ότι όλα τα μέλη της είναι άθεοι, και εκφράστηκε με τα πιο βαριά λόγια κατά των μουσουλμάνων αδελφών μας, ακόμα κάλεσε και τους πολίτες να δρουν βίαια εναντίον μας. (...) Ο Εξοχότατος Διοικητής του Βιλαετίου των Ιωαννίνων, παρόλο που έχει καλλιεργήσει τις καλύτερες ιδέες για το τάγμα μας (...) επηρεασμένος ο ίδιος από την τρέχουσα δημοσιά εχθρότητα εναντίον μας, ανακοίνωσε ότι δέχεται πλήρως, της φήμες εναντίον μας, και προσκάλεσε, στο σπίτι του, μερικούς μουσουλμάνους αδελφούς τους οποίους ο ίδιος επέπληξε σοβαρά και τους διέταξε να απομακρυνθούν από τη Στοά μας και να διακόψουν όποια μορφή επικοινωνίας με τους άλλους Τέκτονες. (...) Αρκετοί από τους πιο φανατικούς που έχουν και μεγάλη επιρροή στην κοινωνία, έχουν επίσης υποβάλει αίτηση για την ακύρωση της δημόσιας θέσης πολλών από τους μουσουλμάνους αδελφούς μας."
Είναι σαφές ότι ο σεΐχης Djafer Sabri, ο οποίος είχε συμφωνήσει να μυηθεί, δεν συμφωνούσε με την άποψη των αντιπάλων του Τεκτονισμού. Πιθανώς ανήκε στο τάγμα των Μπεκτασί γνωστού για την ιδεολογία του, και τις ιεροτελεστίες του που ήταν αρκετά παρόμοιες με αυτές του Τεκτονισμού, και πολλοί από τους οποίους είχαν ενωθεί με τα μασονικά εργαστήρια στα τέλη του 19ου αιώνα. Θα πρέπει να σημειωθεί στο πλαίσιο αυτό ότι, για παράδειγμα, η Στοά «Πρόοδος» στην Κωνσταντινούπολη είχε επίσης, κατά τα τελευταία χρόνια της ύπαρξής της, ένα αξιωματούχο Bektachi μεταξύ των μελών της. Τα έγγραφα που έχουμε στην διάθεση μας δεν μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε με ακρίβεια την ιστορία της Στοάς. Γνωρίζουμε μόνο ότι σημαδεύτηκε από πολλές εσωτερικές κρίσεις, η πιο αξιοσημείωτη εκ των οποίων ήταν η διαγραφή, το Γενάρη του 1894, του Haim Elie Coffino. Αυτός, δικαστής στο δικαστήριο των Ιωαννίνων και σημαντικός κτηματίας της περιοχής, εκδιώχθηκε για «εξωφρενική συμπεριφορά», έκφραση η οποία σημαίνει χωρίς αμφιβολία την εμπλοκή του σε κάποιο θέμα ηθικής. Έχουμε ήδη αναφερθεί, έξαλλου, στο μικρό πόλεμο που υπήρχε ανάμεσα στη Στοά και τον κ. Σέον, υποπρόξενο της Γαλλίας που τελείωσε με την αποχώρηση του Γάλλου εκπροσώπου, ο οποίος αντικαταστάθηκε από κάποιο πρόσωπο που είχε, προφανώς, καλύτερη διάθεση απέναντι στον τεκτονισμό και τούτο γιατί η στοά επρόκειτο να οργανώσει, όταν έφτασε στα Ιωάννινα, μια "εκδήλωση υποδοχής”. Η εγκατάσταση στην πόλη ενός πρόξενου ευνοϊκού προς το Τεκτονισμό, ωστόσο, δεν άρκεσε για να σταματήσει τις επιθέσεις ενάντιων τις στοάς από τους κατοίκους και, ιδιαίτερα, από τα μουσουλμανικά στοιχεία που την θεωρούσαν ως την αιχμή του δόρατος της αθεΐας. Φαίνεται ότι τα μέλη του εργαστηρίου αναγκάστηκαν το 1896 να μειώσουν σημαντικά τις δραστηριότητές τους, έτσι ώστε να μην προσελκύσουν πάρα πολύ την προσοχή του κοινού και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το επόμενο έτος η Στοά βρισκόταν, σύμφωνα με μια έκθεση της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, σε μια “κατάσταση πλήρους αδράνειας”. Η χαριστική βολή ήρθε στην περίοδο του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897. Πράγματι, ο κυβερνήτης της επαρχίας θα επωφεληθεί από τις συνθήκες για να ζητήσει στους Τέκτονες να βάλουν τέλος στις ενέργειές τους, για να μετατρέψει το ναό τους σε στρατώνα.
Μετά από αυτή τη σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της Στοάς Προμηθέας των Ιωαννίνων, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθούμε σχετικά με τις πολιτικές ιδέες που ίσχυαν στις ελληνικές Στοές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα μέλη τους ήταν πραγματικά υποστηρικτές του οθωμανικού ιδανικού της αδελφικής συνύπαρξης των λαών υπό την ηγεσία του σουλτάνου, ιδανικό το οποίο τα μέλη τις Κωνσταντινουπολίτικης Στοάς «Πρόοδος» είχαν ως κύρια κινητήρια δύναμή τους, ή μήπως, αντίθετα, ήταν ευαισθητοποιημένοι στις κλήσεις του ελληνικού εθνικισμού ο οποίος, από την αρχή της κρίσης της Κρήτης, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Abdulaziz, δύσκολα έκρυβε τις αλυτρωτικές του επιθυμίες; Εάν επιμένουμε στη μοναδική μαρτυρία των αρχείων, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Έλληνες Τέκτονες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά ευνοϊκοί στην διατήρηση των δομών που είχαν καθοριστεί από τα Tanzimat, και ότι θέλανε ένα μέλλον βασισμένο στην αρμονική συνύπαρξη των Ελλήνων, των Τούρκων και των άλλων λαών, στο πλαίσιο ενός πολυεθνικού Κράτος που θα λειτουργούσε υπό τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Ο φανερός αυτός Οθωμανισμός συνοδευόταν από κάποια γοητεία προς την Ευρώπη και ιδιαίτερα προς την Γαλλία. Τα μέλη της Στοάς της οποίας ερευνήσαμε τη διαδρομή σε αυτό το άρθρο, δεν ήταν μόνο οπαδοί των "γαλλικών ιδεών», ήταν επίσης ειλικρινείς διαχειριστές των θεσμικών οργάνων και του υλικού πολιτισμού της Γαλλίας. Ως εκ τούτου, ήταν πρόθυμοι να ενεργήσουν ως η αιχμή του δόρατος της γαλλικής οικονομικής διείσδυσης, της πολιτικής και της πολιτιστικής ζωής αυτής της χώρας στην Ανατολή. Αλλά αν από την μια γνωρίζουμε προσεγγιστικά την σκέψη των Τεκτόνων που συγκεντρώθηκαν κάτω από τη σημαία της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας, από την άλλη δεν έχουμε σχεδόν καμία ένδειξη όσον αφορά τις ιδέες που προωθούνταν από τους οπαδούς της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδας. Πώς οι άνδρες που σύχναζαν στην «Αρετή» της Κωνσταντινούπολης, στην «Ιωνία» της Σμύρνης, η ακόμα στην «Φίλιππος» της Θεσσαλονίκης έβλεπαν το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι ήταν πολύ πιο κοντά στις αλυτρωτικές ιδέες που αναπτύχθηκαν από την κυβέρνηση της Αθήνας, παρά σε αυτές των γαλλόφιλων Αδελφών τους. Είμαστε, επίσης, σε θέση να πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι από τους τελευταίους αυτούς (τους οπαδούς της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδας), είχαν συμβάλει στην αναβίωση και στην διάδοση του Ελληνισμού στην Ανατολία και τη Ρωμυλία. Παρεμπιπτόντως, εάν τα έγγραφα που μπορέσαμε να δούμε τονίζουν, για την περίοδο που συμπεριλαμβάνει την βασιλεία των Abdulaziz και Abdulhamid, την επιμονή των Τεκτόνων της γαλλικής επιρροής στα οθωμανικά ιδανικά του Τανζιμάτ (Tanzimat), δεν συμβαίνει το ίδιο για το υλικό που αφορά την περίοδο των Νεότουρκων, και ιδιαίτερα αυτής της κατοχής των Συμμάχων (1918-1922). Στην εποχή των Νεότουρκων, υπήρχαν πολλοί τέκτονες της μειονότητας - Έλληνες και Αρμένιοι- οι οποίοι ηγήθηκαν της επίθεσης εναντίων της ανόδου του τουρκικού εθνικισμού, ενώ συγχρόνως - κάτι που μπορεί να φαίνεται αντιφατικό-, αγωνίστηκαν υπέρ των εδαφικών αποσχιστικών τάσεων, είτε επρόκειτο για την αρμενική ανεξαρτησία, είτε για την προσάρτηση της Κρήτης στην Ελλάδα, είτε ακόμα για τον ελληνικό έλεγχος τις Μακεδονίας του Νότου. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πράγματα θα γινόταν ακόμη πιο σαφή. Πράγματι, θα υπάρξουν σε αυτή την περίοδο Στοές όπως η «Αναγέννηση» στην Κωνσταντινούπολη ή η «Μελές» της Σμύρνης που θα πραγματοποιήσουν μια αδυσώπητη εκστρατεία για το διαμελισμό της Τουρκίας, ξοδεύοντας αφειδώς για να τη δημιουργία μιας Μεγάλης Αρμενίας στην Ανατολή, μιας Μεγάλης Ελλάδας στη Δύση…"
Τα μέλη της Στοάς «Προμηθέας» το 1895
Ματθαίος Λεβί - Δικαστης και Τραπεζίτης - Ιωάννινα - 33 ετών
Χουσεΐν Ταχσίν - Δ/ντης Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων Ιωαννίνων - Babadagi
Ιωάννης Κοτούλας - ΔικηγόροςΙωάννινα
Ηλίας Χαρίτος - Δικηγόρος - Ιωάννινα
Γεώργιος - Οικονόμος - Χιμάρα - 1837
Βοχοράκι Χαΐμ Λεβί - Έμπορος - Ιωάννινα - 1855
Ναχμάν Κόκου - Έμπορος - Ιωάννινα
Γεώργιος Βοΐλας - Ιατρός - Δυράχιο - 1849
Δημήτριος Κούτσικος - Προμηθευτής του Οθωμανικού Στρατού - Ιωάννινα - 1854
Μωυσής Κοέν - Εισοδηματίας - Ιωάννινα - 1848
Ματαλόν Λεβί - Τραπεζίτης - Ιωάννινα - 1854
Αριστοτέλης Χατζή Αλέξης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1851
Σεζάρ Ζουλιέν - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών - Ιωάννινα - 1836
Ζακ Σ. Λεβί - Ιατρός - Ιωάννινα - 1863
Αβραάμ Ε. Γκανί - Προμηθευτής του Οθωμανικού Στρατού - Ιωάννινα - 1848
Σταμάτιος Οικονόμος - Έμπορος - Χιμάρα
Στέφανος Μ. Αράπης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1854
Δημήτριος Πελένης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1864
Αλέξης Αλέξιος - Δικηγόρος - Λάμποβο - 1863
Χριστάκης Αθανασούλας - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1869
Χουσεΐν Τσεβκί - Υπεύθυνος Διαχείρισης Χρέους - Πρεμετή - 1858
Γεώργιος Αιγίδης - Δικηγόρος - Nigde - 1853
Αθανάσιος Οικονομίδης - Καθηγητής - Ιωάννινα - 1844
Τζαφέρ Σαμπρί - Τούρκος Σεΐχης - Πρέβεζα - 1865
Μουσταφά - Τσουκρού - Ταγματάρχης Κτηνίατρος - Damas - 1852
Ελίε Μ. Μωυσής - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1854
Χαμίντ Ταλ’ατ - Ιατρός - Παραμυθιά - 1862
Ιωάννης Δ. Οικονόμος - Οδοντίατρος - Πύργος - 1854
Μουαρέχ Κοφφίνο - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών - Ιωάννινα - 1840
Χαΐμ Β. Μπαττιούς - Εισοδηματίας - Ιωάννινα - 1847
Μεχμέτ Ναΐλ - Αξιωματικός Φαρμακοποιός - Ιωάννινα - 1870
Ξενοφών Μεσίτης - Ιωάννινα - 1849
Γκονδούρης Χουλούσσι Βέντζι - Διερμηνέας του Βιλαετίουτων Ιωαννίνων - Ιωάννινα - 1866
Στρατοκλής Παππής Επιθεωριτής Γεωργίας Ιωαννίνων - Metelin (Πολωνία;) - 1863
Αγκόπ Αβεντιτζιάν - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών Ακτσεχίρ - 1870
Μουσταφά Ρετζάχι - Αξιωματικός Φαρμακοποιός - Kazanlik - 1864
Χουσεΐν Ταχσίν - Δ/ντης Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων Ιωαννίνων - Babadagi
Ιωάννης Κοτούλας - ΔικηγόροςΙωάννινα
Ηλίας Χαρίτος - Δικηγόρος - Ιωάννινα
Γεώργιος - Οικονόμος - Χιμάρα - 1837
Βοχοράκι Χαΐμ Λεβί - Έμπορος - Ιωάννινα - 1855
Ναχμάν Κόκου - Έμπορος - Ιωάννινα
Γεώργιος Βοΐλας - Ιατρός - Δυράχιο - 1849
Δημήτριος Κούτσικος - Προμηθευτής του Οθωμανικού Στρατού - Ιωάννινα - 1854
Μωυσής Κοέν - Εισοδηματίας - Ιωάννινα - 1848
Ματαλόν Λεβί - Τραπεζίτης - Ιωάννινα - 1854
Αριστοτέλης Χατζή Αλέξης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1851
Σεζάρ Ζουλιέν - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών - Ιωάννινα - 1836
Ζακ Σ. Λεβί - Ιατρός - Ιωάννινα - 1863
Αβραάμ Ε. Γκανί - Προμηθευτής του Οθωμανικού Στρατού - Ιωάννινα - 1848
Σταμάτιος Οικονόμος - Έμπορος - Χιμάρα
Στέφανος Μ. Αράπης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1854
Δημήτριος Πελένης - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1864
Αλέξης Αλέξιος - Δικηγόρος - Λάμποβο - 1863
Χριστάκης Αθανασούλας - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1869
Χουσεΐν Τσεβκί - Υπεύθυνος Διαχείρισης Χρέους - Πρεμετή - 1858
Γεώργιος Αιγίδης - Δικηγόρος - Nigde - 1853
Αθανάσιος Οικονομίδης - Καθηγητής - Ιωάννινα - 1844
Τζαφέρ Σαμπρί - Τούρκος Σεΐχης - Πρέβεζα - 1865
Μουσταφά - Τσουκρού - Ταγματάρχης Κτηνίατρος - Damas - 1852
Ελίε Μ. Μωυσής - Μεσίτης - Ιωάννινα - 1854
Χαμίντ Ταλ’ατ - Ιατρός - Παραμυθιά - 1862
Ιωάννης Δ. Οικονόμος - Οδοντίατρος - Πύργος - 1854
Μουαρέχ Κοφφίνο - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών - Ιωάννινα - 1840
Χαΐμ Β. Μπαττιούς - Εισοδηματίας - Ιωάννινα - 1847
Μεχμέτ Ναΐλ - Αξιωματικός Φαρμακοποιός - Ιωάννινα - 1870
Ξενοφών Μεσίτης - Ιωάννινα - 1849
Γκονδούρης Χουλούσσι Βέντζι - Διερμηνέας του Βιλαετίουτων Ιωαννίνων - Ιωάννινα - 1866
Στρατοκλής Παππής Επιθεωριτής Γεωργίας Ιωαννίνων - Metelin (Πολωνία;) - 1863
Αγκόπ Αβεντιτζιάν - Υπάλληλος της Εταιρίας Καπνών Ακτσεχίρ - 1870
Μουσταφά Ρετζάχι - Αξιωματικός Φαρμακοποιός - Kazanlik - 1864
Πολύ καλή εργασία, η οποία συνάδει με τα αναγραφόμενα πεπραγμένα στον Πρώτο τόμο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ του ενιαίου Ελληνικού Τεκτονισμού του 1881 - 1882, καθώς και το ενημερωτικό δελτίο του Πρίγκηπα Ροδοκανάκη, το οποίο εξέδωσα προ δύο ετών και είναι διαθέσιμο.
ΑπάντησηΔιαγραφή