ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΆ ΑΠΛΉ ΑΠΆΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΕΡΏΤΗΜΑ “ΓΙΑΤΊ ΥΠΆΡΧΟΥΜΕ; ΓΙΑΤΊ ΥΠΆΡΧΕΙ ΖΩΉ;

Πόσες φορές έχετε αναρωτηθεί για ποιο λόγο υπάρχετε; Ποιο είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής; Είναι όμως παρηγορητικό ότι μπορούμε να παρακάμψουμε το μεταφυσικό γιατί, απαντώντας στο πώς.

Πόσες φορές έχετε αναρωτηθεί για ποιο λόγο υπάρχετε; Ποιο είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής; Ο πλανήτης Γη γιατί να υπάρχει; Τα αστέρια και το σύμπαν; Να υπάρχει άραγε κάτι πιο υπερβατικό απ’ όσα μας γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεων και των επιστημονικών οργάνων; Κανείς δε γνωρίζει. Συχνά, μάλιστα, έχω την αίσθηση, ότι όσοι με περισσή αυτοπεποίθηση κηρύσσουν την ‘αλήθεια’, μέσα τους εξακολουθούν να θρέφουν μια ανομολόγητη αμφιβολία.

Σε έναν κόσμο, λοιπόν, όπου η αβεβαιότητα μοιάζει να είναι η μόνη βεβαιότητα και τα μεταφυσικά ερωτήματα παραμένουν αιώνια αναπάντητα, η συνειδητοποίηση κάποιων απλών απαντήσεων σε πιο προσεγγίσιμα, θετικά ερωτήματα ίσως είναι μια παρηγοριά. Είναι παρηγορητικό ότι μπορούμε να παρακάμψουμε το μεταφυσικό γιατί, απαντώντας στο πώς.

Σε έναν κόσμο, λοιπόν, όπου η αβεβαιότητα μοιάζει να είναι η μόνη βεβαιότητα και τα μεταφυσικά ερωτήματα παραμένουν αιώνια αναπάντητα, η συνειδητοποίηση κάποιων απλών απαντήσεων σε πιο προσεγγίσιμα, θετικά ερωτήματα ίσως είναι μια παρηγοριά. Είναι παρηγορητικό ότι μπορούμε να παρακάμψουμε το μεταφυσικό γιατί, απαντώντας στο πώς. Παραδείγματος χάριν, μπορούμε να ανταλλάξουμε το μεταφυσικό ερώτημα: «Γιατί υπάρχει το φαινόμενο της ζωής;» με το θετικό: «Πώς προέκυψε το φαινόμενο της ζωής;».

Ναι, σε αυτά τα ερωτήματα έχουμε απαντήσεις ή, τουλάχιστον, είμαστε σε θέση να διατυπώσουμε λογικές υποθέσεις με επιστημονικά ελέγξιμη βάση. Μια βάση που είναι τοπoθετημένη σε πλαίσιο κατανοητό από την προσωρινή και ταπεινή μας ύπαρξη. Μπορεί, λοιπόν, η επιστήμη να προσφέρει κάποια χρήσιμη και ουσιώδη απάντηση στο ερώτημα «Πώς προέκυψε το φαινόμενο της ζωής;»;

Ο εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, συγγραφέας του βιβλίου ‘Το Εγωιστικό Γονίδιο’

Νομίζω πως ναι. Τη διατυπώνει με άνεση και ευστοχία ένας εξαιρετικός εκλαϊκευτής της δαρβινικής εξέλιξης, ο Βρετάνος βιολόγος Richard Dawkins, στο βιβλίο που τον έκανε διάσημο: το Εγωιστικό Γονίδιο. Καθώς προχωρούσα στην ανάγνωση του, έβλεπα τα κομμάτια του παζλ να συναρμόζονται ένα-ένα και δε θα ξεχάσω ποτέ το γνωστικό/συγκινησιακό αποτύπωμα που μου άφησε η αφομοίωση του εξής λογικού σχήματος:

• 4,1 έως 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, και ενώ η αρχέγονη χημική σούπα της Γης ακόμη αναμοχλευόταν, κάποια μόρια εμφανίστηκαν με την εξής απλή, αλλά σημαντική, ιδιότητα: να αυτο-αντιγράφονται. Να αναπαράγονται δηλαδή με βάση το ‘καλούπι’ τους. [Το ένα αποτελούσε ‘καλούπι’ για τη σύνθεση του άλλου.]
• Η ιδιότητα αυτή οδήγησε τον αρχικό πληθυσμό τους σε εκθετική αύξηση, έως ότου ο ρυθμός επέκτασης περιορίστηκε σημαντικά από τις κρατούσες συνθήκες του περιβάλλοντος.
• Όσα εξ αυτών έφεραν χημικές/δομικές παραλλαγές ικανές να εξασφαλίζουν ακόμη πιο γρήγορη, αποδοτικότερη αυτο-αντιγραφή, ‘επελέγησαν’ και αναπόφευκτα αύξησαν τον αριθμό τους.
• Στο πέρασμα του χρόνου, οι εν λόγω αυτο-αντιγραφόμενες δομές έγιναν περιπλοκότερες, επιστρατεύοντας επιπλέον μοριακούς μηχανισμούς, ώστε να εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή τους σε μία ευρύτερη ποικιλία συνθηκών του εξωτερικού περιβάλλοντος.
• Σε κάποια φάση, τα αυτο-αντιγραφόμενα μόρια προσαρμόστηκαν τόσο, ώστε κατάφεραν να κατευθύνουν με μοναδική φυσικοχημική μαεστρία τη σύνθεση εκλεπτυσμένων δομών/μηχανισμών που τα περιέβαλλαν, τα προστάτευαν, εξασφάλιζαν την παροχή ενέργειας/χημικών συστατικών και προήγαν την αυτο-αντιγραφή τους.

Το δέντρο της ζωής, απεικόνιση του φυσιοδίφη Ernst Haeckel

Κάπως έτσι καταλήξαμε σε αυτό που ονομάζουμε γενετικό υλικό και κυτταρικό περιβάλλον. Τα κύτταρα, δηλαδή, προέκυψαν από αυτο-αντιγραφόμενες δομές που κωδικοποιούσαν τις οδηγίες σύνθεσης των ‘οχημάτων’ που τις μετέφεραν και εξυπηρετούσαν καλύτερα το μοναδικό σκοπό τους. Να αυτο-αντιγράφονται.

Όλα τα βιολογικά εφευρήματα, που μελετούν και θαυμάζουν οι επιστήμονες, αποτελούν ουσιαστικά οχήματα μεταφοράς των αυτο-αντιγραφόμενων μορίων. Εκατομμύρια και δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα, μετά την πρώτη εμφάνιση των πρόδρομων μορίων των νουκλεϊκών οξέων, η οικονομία της φύσης -δίχως την αναγκαιότητα παρέμβασης καμίας ευφυούς μεταφυσικής οντότητας- εξόπλισε τα βιολογικά όντα με τους πιο αξιοθαύμαστους μηχανισμούς επιβίωσης και αναπαραγωγής. Όποιον κλάδο του δέντρου της ζωής και αν εξετάσουμε θα συναντήσουμε εξαιρετικά προσαρμοσμένους στο περιβάλλον τους οργανισμούς, να εξυπηρετούν τη διηνεκή μεταβίβαση/αναπαραγωγή των αυτο-αντιγραφόμενων μορίων στο διάνυσμα του χρόνου.

Σοκαριστικό; Δε μοιάζει σαν όλοι οι οργανισμοί να είμαστε σκλάβοι αυτών των εγωιστικών μορίων; Από μια σκοπιά, ναι. Απ’ την άλλη, μπορούμε να το σκεφτούμε και ως εξής: μια τόσο απλή ιδιότητα οδήγησε σε έναν απερίγραπτο πλούτο σύνθετης ποικιλομορφίας με μοναδικά και αξιοθαύμαστα χαρακτηριστικά στο σύμπαν – αυτό που ονομάζουμε φαινόμενο της ζωής!

Υ.Γ.: Περιγράφοντας αυτά τα μόρια ως εγωιστικά δεν εννοούμε ότι φέρουν κάποιο εγγενές μεταφυσικό κίνητρο ή επιθυμία. Απλώς, χρησιμοποιούμε μια ανθρωπομορφική μεταφορά για να κατανοήσουμε καλύτερα τις συνέπειες που επιφέρουν οι φυσικοχημικές τους ιδιότητες.