Έπειτα από χιλιετίες συζητήσεων, η ύπαρξη του κακού παραμένει ένα άλυτο πρόβλημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εκδήλωσης του κακού είναι η περίπτωση του Άλεξ, του παιδιού που εξαφανίστηκε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες στη Βέροια. Αλλά και οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι, τα βασανιστήρια, τα εγκλήματα που αιματοκυλούν τον πλανήτη είναι επίσης εκφάνσεις του κακού.
Μπροστά σε γεγονότα όπως αυτά, αναρωτιέται κάποιος αυθόρμητα: τι είναι το κακό; Γιατί υπάρχει; Από τι καθορίζεται; Ο άνθρωπος είναι στ’ αλήθεια τόσο μοχθηρός; Και γιατί; Οι απαντήσεις είναι πολλές και όχι πάντα πειστικές. Για κάποιους φιλοσόφους, όπως για τον Σωκράτη, το κακό είναι απλώς άγνοια, η ανικανότητα κάποιου να καταλάβει τι είναι το καλό. Για άλλους, όπως για τον Χέγκελ, το κακό είναι το άλλο πρόσωπο του καλού, και, μάλιστα, είναι χρήσιμο. Πολλές θρησκείες, αντίθετα, μιλούν για ένα απόλυτο, υπερφυσικό κακό: τον διάβολο. Οι θεολόγοι όμως δυσκολεύονται να συμφιλιώσουν την ύπαρξη αυτού του κακού με έναν καλό Θεό. Διάσημο έχει μείνει το δίλημμα του έλληνα φιλόσοφου Επίκουρου (342-270 π.Χ.) για τη θεία δίκη: «Ο Θεός, ή θέλει να εξαφανίσει τα κακά και δεν μπορεί ή μπορεί και δεν θέλει ή ούτε θέλει ούτε μπορεί. Αν θέλει και δεν μπορεί, είναι ανίσχυρος: αυτή δεν είναι ιδιότητα του Θεού. Αν μπορεί και δεν θέλει είναι φθονερός, κάτι που ομοίως είναι αντίθετο στον Θεό. Αν ούτε θέλει ούτε μπορεί, είναι φθονερός και ανίσχυρος, άρα δεν είναι Θεός. Η περίπτωση του να θέλει και να μπορεί είναι η μόνη που αρμόζει στον Θεό. Από πού προέρχεται λοιπόν η ύπαρξη των δεινών και γιατί ο Θεός δεν τα εξαφανίζει;».
Στην καθημερινότητα των ανθρώπων όλα περιφέρονται γύρω από δύο λέξεις: Καλό - Κακό. Ανάμεσα σ’αυτά τα δύο υπάρχει η αρμονία και η ισορροπία. Όλα στο σύμπαν διέπονται από μια απόλυτη ισορροπία και αρμονία, τίποτα δεν είναι Κακό ή μόνο Καλό. Το Καλό και το Κακό είναι υπαρκτά μόνον μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη με ότι αυτό συνεπάγεται. Όταν αισθανόμαστε, ότι κάτι Κακό κάνουμε ή μας συμβαίνει , ας ψάξουμε βαθύτερα για τις φοβίες που κρύβονται μέσα μας, ή μέσα στους γύρω μας και ας αντιμετωπίζουμε το Καλό σαν ένα βήμα πριν την ισορροπία μας.
Το απόλυτο καλό και κακό προϋπήρχε του θεού και του διάβολου σύμφωνα με θρησκευτικές απόψεις. Κάθε πολιτισμός και κάθε θρησκεία αναφέρετε στο Καλό και το Κακό ως επακόλουθο μίας πράξης. Π.χ. το να σκοτώσουμε έναν άνθρωπο στον δικό μας πολιτισμό θεωρείται κακό, σε άλλους όμως καλό, γιατί αποκτούν την εύνοια των «θεών»… Μια δύναμη αόριστη χωρίς «κανόνες».. Ο μόνος ορισμός περί του καλού και του κακού, ο οποίος είναι σχετικά προσιτός στον άνθρωπο και στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, συγκεκριμένα στην επιστήμη της βιολογίας και δη της εξελικτικής, είναι ο εξής:
«Καλό είναι αυτό που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του δυναμικού επιβίωσης, αναπαραγωγής και προσαρμογής». Μάλιστα, υπ' αυτό το πρίσμα, η επιβίωση, η αναπαραγωγή και προσαρμογή της ομάδας, υπερτερεί αυτών του ατόμου. Με βάση τον παραπάνω ορισμό, αν και ανέφερα, ότι είναι ο μόνο σχετικά προσιτός στον άνθρωπο, οι έννοιες του καλού και του κακού δεν μπορούν πάντοτε να είναι κατανοητές στην ανθρώπινη κλίμακα, μιας και η εξέλιξη χρειάζεται τεράστια χρονικά διαστήματα για να δώσει αποτελέσματα, έτσι ώστε να πειστούμε, αν μια πράξη μας συνετέλεσε προς την κατεύθυνση της προαγωγής ή μη του εξελικτικού μας δυναμικού.
Αυτός είναι και ο λόγος, που συνήθως η κοινωνική ηθική υπερτερεί της προσωπικής, αφού κατά τη βιολογία η ζωή είναι πληθυσμιακό φαινόμενο. Βέβαια, τούτη η συνεπαγωγή είναι μια παραφθορά του παραπάνω αξιώματος, αφού η ηθική καθορίζεται από τις ανάγκες κάθε κοινωνίας, εφήμερες ή διαρκείς, και μπορεί ν' αλλάζει θεαματικά από δεκαετία σε δεκαετία, όπως όλοι μας, έχουμε λίγο ή πολύ διαπιστώσει, επομένως απέχει πολύ από το να απηχεί την εξέλιξη της ανθρωπότητας ή έστω μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Συνήθως, για τα μέτρα της κοινωνικής ηθικής, καλό είναι αυτό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ισχυρότερης κοινωνικής ομάδας ("Δίκαιον εστί το του κρείττονος συμφέρον").
Όταν η προσωπική θεώρηση περί καλού και κακού συγκρούεται με την κοινωνική, τότε μόνο δυο δρόμοι είναι δυνατοί: Η συμμόρφωση με τους κοινωνικούς κανόνες, ή η υπηρέτηση της προσωπικής θεώρησης. Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε μια ασφαλή επιλογή, η οποία ωστόσο αφήνει την πικρή γεύση του συμβιβασμού με κάτι που δεν θεωρείς σωστό, επομένως αμφισβητεί την ίδια την έννοια της ηθικής. Στη δεύτερη, αναγκαία συνθήκη είναι το να σταθεί κανείς μπροστά στις επιλογές του, να τις υπερασπιστεί και να υποστεί τα επακόλουθα, τις όποιες συνέπειές τους.
Πέραν αυτών, όπως μας λέει και ο Άλιστερ Κρόουλυ, το Σύμπαν είναι παρανοϊκό, ή κατά τον Δόκτορα έχει τη δική του υπερβατική λογική, συνεπώς η έννοια του απόλυτου καλού και κακού στη συμπαντική κλίμακα δεν είναι προσιτή ή βατή για τον άνθρωπο. Ας μην ξεχνούμε πως σύμφωνα με τον Προαιώνιο Μύθο, ο άνθρωπος έχασε τον Παράδεισο, όταν θέλησε να αποκτήσει τη γνώση του καλού και του κακού...
Ο ορισμός, που ικανοποιεί τους πάντες είναι ο εξής: το κακό είναι το αντίθετο του καλού, δηλαδή ό,τι δεν είναι επιθυμητό. «Μην κάνεις στους άλλους αυτό που δεν θα ήθελες να κάνουν σε σένα», λέει ο χρυσός κανόνας, παρών σε όλες τις θρησκείες. Και στον Τεκτονισμό «Ό συ μισείς , ετέρω μη ποιήσεις» δηλαδή είναι κακόν ό,τι δεν επιθυμούμε για τον εαυτό μας. Και φαίνεται δύσκολο να τολμήσουμε κάποιον πιο ακριβή ορισμό. Ακόμη και η δολοφονία, το χειρότερο ίσως κακό, σε κάποιες φάσεις της ιστορίας θεωρήθηκε ως καλό. Έγιναν επίσης -και υπάρχει κίνδυνος να γίνουν και σήμερα- αιματηροί πόλεμοι που ονομάστηκαν «ιεροί». Σήμερα, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, και οπαδοί της θεωρίας της εξέλιξης προσπαθούν να μελετήσουν το κακό με τρόπο επιστημονικό, αλλά δεν αξιώνουν να καταλήξουν σε καθολικούς ορισμούς, επιδιώκουν κυρίως να καταλάβουν γιατί υπάρχει. Η ιατρική έφτασε στο συμπέρασμα ότι πολύ συχνά η βία μπορεί να οφείλεται σε νοητική ασθένεια. Ο Ιρενάους Άιμπλ Άιμπεσφελτ, ηθολόγος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στη Γερμανία, θεωρεί το καλό και το κακό, τον αλτρουισμό και τον εγωισμό έμφυτες συμπεριφορές του ανθρώπου, αποτέλεσμα εκατομμυρίων ετών εξέλιξης. Πρόκειται για έναν συνεχή αγώνα ανάμεσα στο ένστικτο για την κατοχή και την υπεράσπιση του εδάφους μας και στο κοινωνικό ένστικτο της συνεργασίας.
Αυτές οι δύο τάσεις συνυπάρχουν στον άνθρωπο σε μια λεπτή ισορροπία, όπως έφερε στο φως και η λογοτεχνία, ξεκινώντας από το μυθιστόρημα του Λούις Στίβενσον Ντόκτορ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ, όπου σε ένα και μόνο σώμα συνυπάρχουν δύο ψυχές που βρίσκονται σε συνεχή διαμάχη. «Για να υπερισχύσει ο αλτρουισμός», εξηγεί ο Στέβαν Χάρναντ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Μόντρεαλ, «είναι ανάγκη να ικανοποιούνται οι πρωταρχικές ανάγκες, όπως το νερό, η τροφή, το κατάλυμα και η σεξουαλικότητα». Με λίγα λόγια, υπό άριστες συνθήκες είμαστε όλοι αλτρουιστές. Στις βόρειες κοινωνίες, της Ευρώπης όπου η ευημερία κατανέμεται ισομερώς και συμβαίνουν λιγότερες αδικίες, υπάρχει και λιγότερο κακό. Αντίθετα, εκεί όπου διατίθενται λιγότεροι πόροι και το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού ζει στην ανισότητα, υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο για κλοπές και εγκληματική συμπεριφορά.
Το κακό είναι σχετική έννοια.
Πολύ συχνά δεν είναι αποτέλεσμα μιας ορισμένης επιλογής, αλλά προϊόν μιας άποψης. Κάποιος διαπράττει το κακό νομίζοντας ότι πράττει άριστα. Σφάλλει, βέβαια. Ένα παράδειγμα αποτελεί η 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ο δυτικός κόσμος περιέγραψε ό,τι συνέβη ως μια ξεκάθαρη πράξη κακού. Εντούτοις, εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο γιόρτασαν την ίδια μέρα ως τη νίκη του καλού εναντίον του «αμερικανού σατανά», όπως το είχε διατυπώσει ο θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης Αγιατολάχ Χομεϊνί. Το παράδοξο είναι ότι, πιθανώς, ακόμη και ο Μπιν Λάντεν θα είχε καταδικάσει αυτή την επίθεση με λόγια παρόμοια με του Μπους, αν την είχε υποστεί ο ίδιος.
Όλοι αισθανόμαστε καλοί
Κανείς δεν αισθάνεται κακός. Ίσως επειδή, (όπως εξηγεί ο Άλμπερτ Μπαντούρα, καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ,) οι ηθικοί κώδικες των ατόμων είναι πολύ λιγότερο αυστηροί από όσο νομίζαμε. Αυτό συμβαίνει επίσης γιατί ο άνθρωπος στο παρελθόν, για να επιβιώσει, αναγκάστηκε συχνά να παραβλέψει την ηθική. «Μερικές φορές η επιβίωση απαίτησε απάνθρωπες πράξεις»,( λέει ο Μπαντούρα.) Εξάλλου, (όπως υποστηρίζει ο Άιμπλ Άιμπεσφελτ,) ένα απαραίτητο βήμα είναι, για παράδειγμα, η δαιμονοποίηση του εχθρού. Για να γίνουμε σκληροί μαζί του πρέπει να πειστούμε, ότι δεν μοιάζει με εμάς, ότι είναι ένας δαίμονας, μια προσωποποίηση του κακού. Μερικές φορές αρκεί η κατάλληλη προπαγάνδα. (Ο Τζορτζ Σιλβέστερ Βίρεκ ήταν ποιητής και συγγραφέας, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν προπαγανδιστής φιλοναζιστής, πολιτογραφημένος Αμερικανός. Στο βιβλίο του Spreading germs of hate (Σκορπίζοντας το σπέρμα του μίσους) εξηγεί ότι ) Αν δώσεις σε έναν προπαγανδιστή κάτι να μισήσει, μπορεί μέσα σε 24 ώρες να σου οργανώσει μια εκστρατεία ικανή να προκαλέσει δυνατά συναισθήματα στους περισσότερους ανθρώπους.
Άλλα Βλαβερά παραδείγματα
Άλλοι μύθοι; Ιδού: 1. Δεν είναι αλήθεια ότι το κακό είναι πάντα ηθελημένο και σκόπιμο. Φαίνεται μεν έτσι από την πλευρά του θύματος, αλλά όποιος το διαπράττει έχει πάντα μια δικαιολογία. 2. Δεν είναι αλήθεια ότι το κακό διαπράττεται για την άντληση ικανοποίησης. Κανείς δεν διαπράττει μοχθηρές πράξεις για την ευχαρίστηση ότι ενήργησε με κακία. 3. Το θύμα του κακού δεν είναι πάντα καλό και αθώο. Όπως στα διαζύγια, έτσι και στο κακό τα εμπλεκόμενα μέρη είναι δύο, το θύμα και ο θύτης. Ακόμη και οι αλήθειες τους είναι δύο. 4. Το κακό διαπράττεται από άτομα όμοια με μας. 5. Το κακό δεν είναι προπατορικό αμάρτημα και δεν είναι έμφυτο στον άνθρωπο. 6. Οι μοχθηροί άνθρωποι δεν διαπράττουν κακές πράξεις για να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. 7. Ο χειρότερος όμως μύθος είναι εκείνος του άδολου κακού: συχνά το κακό φαίνεται δίκαιο σε αυτόν που το διαπράττει. Έτσι, λοιπόν, η κακοποιημένη γυναίκα το άξιζε, ο γείτονας είναι ταραξίας, η βιασμένη κοπέλα δεν έφερε πολλές αντιρρήσεις. Και οι επενδυτές μιας επιχείρησης, που χρεοκόπησε ήταν απλώς ανόητοι.
Ο φόβος- Μεταδοτική ασθένεια του «κακού»
Το πιο αποτελεσματικό από τα συναισθήματα είναι ο φόβος και μοναδικός σκοπός της προπαγάνδας είναι να τον προκαλέσει. ‘Όταν κάποιος ελέγχει τους ανθρώπινους φόβους, ελέγχει την κοινωνία, την έχει υπό την εξουσία του. Ο φόβος και τα συναισθήματα με τα οποία συνδέεται, επηρεάζουν από τη φύση τους την κοινωνική μας ζωή και την ψυχολογία μας, πριν ακόμη φτάσουμε στο σημείο να τα ελέγχουμε συνειδητά. Το να εμπνέουμε φόβους για πολιτικούς σκοπούς μπορεί να έχει έντονες και διαρκείς συνέπειες. Και πολύ συχνά η πολιτική, εθνική και διεθνής, αντί να μειώνει τον φόβο, τον εκμεταλλεύεται για τους δικούς της σκοπούς». «Ο φόβος συνδέεται με το ένστικτο της επιβίωσης, εμφανίζεται όποτε νιώθουμε ότι απειλούμαστε και πρέπει να αντιδράσουμε, να αμυνθούμε».
Έπειτα, ο σπόρος που έχει φυτευτεί, αναπαράγεται γίνεται μεταδοτική ασθένεια . «Ο πόλεμος είναι μεταδοτικός, επεκτείνεται από τον έναν πολιτισμό στον άλλον», εξηγεί η Μπάρμπαρα Ερενράιχ, κοινωνιολόγος του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ. «Και όταν ο κύκλος της βίας αρχίσει, δεν είναι πια εύκολο να τον σταματήσουμε». Οφθαλμόν αντί οφθαλμού! Όταν οι άνθρωποι φοβούνται, η συναισθηματική τους κατάσταση ευνοεί τις απλουστεύσεις, αποφάσεις που στηρίζονται σε στερεότυπα, συνοπτικές κρίσεις, αυτόματες αντιδράσεις που μας κάνουν να βλέπουμε στους άλλους λάθη ή σκοτεινές προθέσεις. Αυτή είναι η «κοινοτοπία του κακού», όπως την αποκάλεσε η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ. Και, δυστυχώς, το κακό δεν θέλει πολύ για να εκδηλωθεί.
Το φρένο του κακού στον εγκέφαλο
Το 1966, ο Τζιάκομο Ριτζολάτι, νευροεπιστήμονας από την Πάρμα, ανακάλυψε ότι στον εγκέφαλο υπάρχουν δίκτυα κυττάρων, οι νευρώνες, που ενεργοποιούνται, είτε όταν βιώνουμε ένα συναίσθημα, είτε όταν το παρατηρούμε στους άλλους. Η Τάνια Σίνγκερ, με τη σειρά της, απέδειξε, ότι όταν κάποιος παρακολουθεί ένα άτομο να υποφέρει, στον εγκέφαλό του ενεργοποιούνται τα ίδια κέντρα, που λειτουργούν όταν η αντίληψη του πόνου είναι άμεση. Εν ολίγοις, διαθέτουμε ένα σύστημα, που μας κάνει να υποφέρουμε όταν βλέπουμε τους άλλους να υποφέρουν. Πρόκειται για ένα είδος φρένου που μας αποτρέπει από το να προκαλέσουμε πόνο –κακό στους συνανθρώπους μας και μας παρακινεί να επέμβουμε για να τους ανακουφίσουμε. Αυτό το σύστημα είναι ενστικτώδες και δεν εντοπίζεται μόνο στους ανθρώπους. Το 1996, στον ζωολογικό κήπο Brooksfield του Σικάγο, ένα παιδί τριών ετών έσκυψε και έπεσε στο κλουβί των γοριλών, χάνοντας τις αισθήσεις του. Η Μπίντι, μια θηλυκή γορίλας, έτρεξε προς το μέρος του, το πήρε στα χέρια της και το άφησε σε σημείο, όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να επέμβουν. Το παιδί σώθηκε και η Μπίντι έγινε διάσημη. Η συμπόνια αποτελεί προϊόν εκπαίδευσης. Είναι μια ιδιότητα που χρωστάμε στον πολιτισμό μας, όπως και τόσες άλλες, που μας βοηθούν να γινόμαστε καλύτεροι. Ανάμεσά τους είναι η συναίσθηση του σφάλματος, οι τύψεις όταν παραβιάζονται οι κανόνες της συμβίωσης και η ικανότητα να συγχωρούμε όσους έχουν προβεί σε κακές πράξεις.
Ηθικό διάταγμα για το «καλό»
Επίκαιρο Ηθικό διάταγμα για το «καλό» είναι εκείνο, που ψηφίστηκε το 1993 από μια μεικτή επιτροπή της Unesco και του ΟΗΕ, αναδεικνύοντας τα πλαίσια της «νέας παγκόσμιας ηθικής». Ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ έγραψε στην εισαγωγή: «Ο κόσμος είναι το χωριό μας. Αν ένα σπίτι πάρει φωτιά, όλες οι στέγες κινδυνεύουν. Κι αν ένα μόνο αρχίσει να ανοικοδομείται, θα αποτελέσει σύμβολο. Η αλληλεγγύη είναι επιτακτική ανάγκη: ο καθένας έχει καθήκον να μοιραστεί τη γενική ευθύνη».
Ηθική συνείδηση-Επίλογος
Το 1871, ο Δαρβίνος έγραφε: «Ίσως η ηθική συνείδηση να είναι εκείνη που διαφοροποιεί περισσότερο τον άνθρωπο από τα ζώα. Αλλά δεν χρειάζεται να πω τίποτα πάνω σε αυτό, γιατί έχω ήδη αποδείξει ότι το ένστικτο της κοινωνικής ζωής είναι η πρώτη αρχή της ηθικής συγκρότησης, με τη βοήθεια των ενεργών δυνατοτήτων του πνεύματος και την επίδραση των εθίμων, και οδηγεί φυσικά στον χρυσό κανόνα: ‘‘κάνε στους άλλους αυτό που θα ήθελες να κάνουν σε εσένα’’. Αυτό είναι το θεμέλιο της ηθικής». Δεν είναι τυχαίο ότι ο συγκεκριμένος κανόνας απαντάται σε όλες τις θρησκείες και τις λαϊκές παραδόσεις.
Το κακό, είναι το καλό που αποσυντίθεται για να ετοιμαστεί για ένα ανώτερο καλό. Αυτό που τώρα είναι τυραννία, κάποτε ήταν απαραίτητο να ενώσει την ανθρώπινη κοινωνία. Το oτι ήταν κάποτε μια ιδανική κατάσταση για την κοινωνία, θα ήταν βάρβαρο και κακό τώρα. Η ηθική προοδεύει, η θρησκεία πλαταίνει με την αναπτυγμένη εκδήλωση εκείνου του στοιχείου, που είναι θείο στο ανθρώπινο γένος. Όπως για το άτομο, έτσι και για την φυλή και τον κόσμο, το κακό ρέπει προς το καλό, έρχεται μέσα στην ύπαρξη για να αποβάλλουν οι άνθρωποι, το κατώτερο καλό και να υψωθούν σε ανώτερες σφαίρες.
Το πρόβλημα του κακού, είναι πρόβλημα που έχει επιβαρύνει την ανθρώπινη σκέψη, και έχει αναπτύξει ποικίλες και αντικρουόμενες λύσεις. Για τους ορθολογιστές που δεν πιστεύουν σε τίποτε, εκτός κι αν είναι υλικό, το πρόβλημα δεν υπάρχει. Το παν στη φύση είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης.
Η Φύση είναι τυφλή και ακατανόητη και δεν έχει επομένως αντίληψη του καλού ή του κακού, η αντίληψη ανήκει στον ανθρώπινο νου και είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής αίσθησης και της ιδέας για τέρψη και του πόνου, που εξελίχθηκε στα ανθρώπινα όντα από μια τέλεια ευφυή φυσική διαδικασία. Και είναι οι άνθρωποι εκείνοι, που πιστεύουν ότι υπάρχει μια Ευφυΐα, που κυβερνά και εξελίσσει τον κόσμο.
Γιατί το Κακό υπάρχει; Και ποιός ο σκοπός του; Η απροθυμία των πιστών ψυχών να αποδεχθούν πως το κακό μπορεί να έχει την ύπαρξή του στο Θεό, έχει οδηγήσει σε θεωρίες που βλέπει ένα διπλό έλεγχο στο κόσμο, τον Θεό σαν Αρχή του Καλού και τον Σατανά σαν Αρχή του Κακού. Αυτοί που θεωρούν τη πίστη στην ύπαρξη μιας ευφυούς κακής δύναμης σαν προκατάληψη, βρίσκουν την καταγωγή του κακού στον άνθρωπο που καταχράται την ελευθερία του και με την επανάστασή του και την αυτοβούλησή του γεννά το κακό. Αυτή η λύση δεν λύνει τίποτε, επειδή δεν εξηγεί γιατί θα έπρεπε να ήταν εκεί η πιθανότητα του κακού. Εκτός κι αν περιορίσουμε την αντίληψή μας για τον Θεό ως πηγή και δημιουργού όλων, εκείνου από όπου όλα προέρχονται, πρέπει να παραδεχθούμε, ότι το κακό σαν μέρος της οικονομίας του κόσμου, πρέπει να έχει προέλθει από Εκείνον, όχι σαν κατώτερο καλό.
Ο Κινέζος σοφός Λάο Τσε έλεγε :
<< Υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στο ΝΑΙ και το ΟΧΙ; Ή μήπως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο καλό και το κακό; Θ’ πρεπε άραγε να φοβάμαι ό,τι φοβούνται οι άλλοι; Τι ανοησία! Η επάρκεια και η έλλειψη φυτρώνουν μαζί, η δυσκολία και η ευκολία συμπληρώνουν η μία την άλλη, το μακρύ και το βραχύ ισορροπούν το ένα στο άλλο, το ψηλό και το χαμηλό αναπαύονται το ένα στο άλλο. Αλλά και το εμπρός και το πίσω ακολουθούν το ένα το άλλο>>.
Μπροστά σε γεγονότα όπως αυτά, αναρωτιέται κάποιος αυθόρμητα: τι είναι το κακό; Γιατί υπάρχει; Από τι καθορίζεται; Ο άνθρωπος είναι στ’ αλήθεια τόσο μοχθηρός; Και γιατί; Οι απαντήσεις είναι πολλές και όχι πάντα πειστικές. Για κάποιους φιλοσόφους, όπως για τον Σωκράτη, το κακό είναι απλώς άγνοια, η ανικανότητα κάποιου να καταλάβει τι είναι το καλό. Για άλλους, όπως για τον Χέγκελ, το κακό είναι το άλλο πρόσωπο του καλού, και, μάλιστα, είναι χρήσιμο. Πολλές θρησκείες, αντίθετα, μιλούν για ένα απόλυτο, υπερφυσικό κακό: τον διάβολο. Οι θεολόγοι όμως δυσκολεύονται να συμφιλιώσουν την ύπαρξη αυτού του κακού με έναν καλό Θεό. Διάσημο έχει μείνει το δίλημμα του έλληνα φιλόσοφου Επίκουρου (342-270 π.Χ.) για τη θεία δίκη: «Ο Θεός, ή θέλει να εξαφανίσει τα κακά και δεν μπορεί ή μπορεί και δεν θέλει ή ούτε θέλει ούτε μπορεί. Αν θέλει και δεν μπορεί, είναι ανίσχυρος: αυτή δεν είναι ιδιότητα του Θεού. Αν μπορεί και δεν θέλει είναι φθονερός, κάτι που ομοίως είναι αντίθετο στον Θεό. Αν ούτε θέλει ούτε μπορεί, είναι φθονερός και ανίσχυρος, άρα δεν είναι Θεός. Η περίπτωση του να θέλει και να μπορεί είναι η μόνη που αρμόζει στον Θεό. Από πού προέρχεται λοιπόν η ύπαρξη των δεινών και γιατί ο Θεός δεν τα εξαφανίζει;».
Στην καθημερινότητα των ανθρώπων όλα περιφέρονται γύρω από δύο λέξεις: Καλό - Κακό. Ανάμεσα σ’αυτά τα δύο υπάρχει η αρμονία και η ισορροπία. Όλα στο σύμπαν διέπονται από μια απόλυτη ισορροπία και αρμονία, τίποτα δεν είναι Κακό ή μόνο Καλό. Το Καλό και το Κακό είναι υπαρκτά μόνον μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη με ότι αυτό συνεπάγεται. Όταν αισθανόμαστε, ότι κάτι Κακό κάνουμε ή μας συμβαίνει , ας ψάξουμε βαθύτερα για τις φοβίες που κρύβονται μέσα μας, ή μέσα στους γύρω μας και ας αντιμετωπίζουμε το Καλό σαν ένα βήμα πριν την ισορροπία μας.
Το απόλυτο καλό και κακό προϋπήρχε του θεού και του διάβολου σύμφωνα με θρησκευτικές απόψεις. Κάθε πολιτισμός και κάθε θρησκεία αναφέρετε στο Καλό και το Κακό ως επακόλουθο μίας πράξης. Π.χ. το να σκοτώσουμε έναν άνθρωπο στον δικό μας πολιτισμό θεωρείται κακό, σε άλλους όμως καλό, γιατί αποκτούν την εύνοια των «θεών»… Μια δύναμη αόριστη χωρίς «κανόνες».. Ο μόνος ορισμός περί του καλού και του κακού, ο οποίος είναι σχετικά προσιτός στον άνθρωπο και στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, συγκεκριμένα στην επιστήμη της βιολογίας και δη της εξελικτικής, είναι ο εξής:
«Καλό είναι αυτό που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του δυναμικού επιβίωσης, αναπαραγωγής και προσαρμογής». Μάλιστα, υπ' αυτό το πρίσμα, η επιβίωση, η αναπαραγωγή και προσαρμογή της ομάδας, υπερτερεί αυτών του ατόμου. Με βάση τον παραπάνω ορισμό, αν και ανέφερα, ότι είναι ο μόνο σχετικά προσιτός στον άνθρωπο, οι έννοιες του καλού και του κακού δεν μπορούν πάντοτε να είναι κατανοητές στην ανθρώπινη κλίμακα, μιας και η εξέλιξη χρειάζεται τεράστια χρονικά διαστήματα για να δώσει αποτελέσματα, έτσι ώστε να πειστούμε, αν μια πράξη μας συνετέλεσε προς την κατεύθυνση της προαγωγής ή μη του εξελικτικού μας δυναμικού.
Αυτός είναι και ο λόγος, που συνήθως η κοινωνική ηθική υπερτερεί της προσωπικής, αφού κατά τη βιολογία η ζωή είναι πληθυσμιακό φαινόμενο. Βέβαια, τούτη η συνεπαγωγή είναι μια παραφθορά του παραπάνω αξιώματος, αφού η ηθική καθορίζεται από τις ανάγκες κάθε κοινωνίας, εφήμερες ή διαρκείς, και μπορεί ν' αλλάζει θεαματικά από δεκαετία σε δεκαετία, όπως όλοι μας, έχουμε λίγο ή πολύ διαπιστώσει, επομένως απέχει πολύ από το να απηχεί την εξέλιξη της ανθρωπότητας ή έστω μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Συνήθως, για τα μέτρα της κοινωνικής ηθικής, καλό είναι αυτό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ισχυρότερης κοινωνικής ομάδας ("Δίκαιον εστί το του κρείττονος συμφέρον").
Όταν η προσωπική θεώρηση περί καλού και κακού συγκρούεται με την κοινωνική, τότε μόνο δυο δρόμοι είναι δυνατοί: Η συμμόρφωση με τους κοινωνικούς κανόνες, ή η υπηρέτηση της προσωπικής θεώρησης. Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε μια ασφαλή επιλογή, η οποία ωστόσο αφήνει την πικρή γεύση του συμβιβασμού με κάτι που δεν θεωρείς σωστό, επομένως αμφισβητεί την ίδια την έννοια της ηθικής. Στη δεύτερη, αναγκαία συνθήκη είναι το να σταθεί κανείς μπροστά στις επιλογές του, να τις υπερασπιστεί και να υποστεί τα επακόλουθα, τις όποιες συνέπειές τους.
Πέραν αυτών, όπως μας λέει και ο Άλιστερ Κρόουλυ, το Σύμπαν είναι παρανοϊκό, ή κατά τον Δόκτορα έχει τη δική του υπερβατική λογική, συνεπώς η έννοια του απόλυτου καλού και κακού στη συμπαντική κλίμακα δεν είναι προσιτή ή βατή για τον άνθρωπο. Ας μην ξεχνούμε πως σύμφωνα με τον Προαιώνιο Μύθο, ο άνθρωπος έχασε τον Παράδεισο, όταν θέλησε να αποκτήσει τη γνώση του καλού και του κακού...
Ο ορισμός, που ικανοποιεί τους πάντες είναι ο εξής: το κακό είναι το αντίθετο του καλού, δηλαδή ό,τι δεν είναι επιθυμητό. «Μην κάνεις στους άλλους αυτό που δεν θα ήθελες να κάνουν σε σένα», λέει ο χρυσός κανόνας, παρών σε όλες τις θρησκείες. Και στον Τεκτονισμό «Ό συ μισείς , ετέρω μη ποιήσεις» δηλαδή είναι κακόν ό,τι δεν επιθυμούμε για τον εαυτό μας. Και φαίνεται δύσκολο να τολμήσουμε κάποιον πιο ακριβή ορισμό. Ακόμη και η δολοφονία, το χειρότερο ίσως κακό, σε κάποιες φάσεις της ιστορίας θεωρήθηκε ως καλό. Έγιναν επίσης -και υπάρχει κίνδυνος να γίνουν και σήμερα- αιματηροί πόλεμοι που ονομάστηκαν «ιεροί». Σήμερα, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, και οπαδοί της θεωρίας της εξέλιξης προσπαθούν να μελετήσουν το κακό με τρόπο επιστημονικό, αλλά δεν αξιώνουν να καταλήξουν σε καθολικούς ορισμούς, επιδιώκουν κυρίως να καταλάβουν γιατί υπάρχει. Η ιατρική έφτασε στο συμπέρασμα ότι πολύ συχνά η βία μπορεί να οφείλεται σε νοητική ασθένεια. Ο Ιρενάους Άιμπλ Άιμπεσφελτ, ηθολόγος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στη Γερμανία, θεωρεί το καλό και το κακό, τον αλτρουισμό και τον εγωισμό έμφυτες συμπεριφορές του ανθρώπου, αποτέλεσμα εκατομμυρίων ετών εξέλιξης. Πρόκειται για έναν συνεχή αγώνα ανάμεσα στο ένστικτο για την κατοχή και την υπεράσπιση του εδάφους μας και στο κοινωνικό ένστικτο της συνεργασίας.
Αυτές οι δύο τάσεις συνυπάρχουν στον άνθρωπο σε μια λεπτή ισορροπία, όπως έφερε στο φως και η λογοτεχνία, ξεκινώντας από το μυθιστόρημα του Λούις Στίβενσον Ντόκτορ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ, όπου σε ένα και μόνο σώμα συνυπάρχουν δύο ψυχές που βρίσκονται σε συνεχή διαμάχη. «Για να υπερισχύσει ο αλτρουισμός», εξηγεί ο Στέβαν Χάρναντ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Μόντρεαλ, «είναι ανάγκη να ικανοποιούνται οι πρωταρχικές ανάγκες, όπως το νερό, η τροφή, το κατάλυμα και η σεξουαλικότητα». Με λίγα λόγια, υπό άριστες συνθήκες είμαστε όλοι αλτρουιστές. Στις βόρειες κοινωνίες, της Ευρώπης όπου η ευημερία κατανέμεται ισομερώς και συμβαίνουν λιγότερες αδικίες, υπάρχει και λιγότερο κακό. Αντίθετα, εκεί όπου διατίθενται λιγότεροι πόροι και το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού ζει στην ανισότητα, υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο για κλοπές και εγκληματική συμπεριφορά.
Το κακό είναι σχετική έννοια.
Πολύ συχνά δεν είναι αποτέλεσμα μιας ορισμένης επιλογής, αλλά προϊόν μιας άποψης. Κάποιος διαπράττει το κακό νομίζοντας ότι πράττει άριστα. Σφάλλει, βέβαια. Ένα παράδειγμα αποτελεί η 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ο δυτικός κόσμος περιέγραψε ό,τι συνέβη ως μια ξεκάθαρη πράξη κακού. Εντούτοις, εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο γιόρτασαν την ίδια μέρα ως τη νίκη του καλού εναντίον του «αμερικανού σατανά», όπως το είχε διατυπώσει ο θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης Αγιατολάχ Χομεϊνί. Το παράδοξο είναι ότι, πιθανώς, ακόμη και ο Μπιν Λάντεν θα είχε καταδικάσει αυτή την επίθεση με λόγια παρόμοια με του Μπους, αν την είχε υποστεί ο ίδιος.
Όλοι αισθανόμαστε καλοί
Κανείς δεν αισθάνεται κακός. Ίσως επειδή, (όπως εξηγεί ο Άλμπερτ Μπαντούρα, καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ,) οι ηθικοί κώδικες των ατόμων είναι πολύ λιγότερο αυστηροί από όσο νομίζαμε. Αυτό συμβαίνει επίσης γιατί ο άνθρωπος στο παρελθόν, για να επιβιώσει, αναγκάστηκε συχνά να παραβλέψει την ηθική. «Μερικές φορές η επιβίωση απαίτησε απάνθρωπες πράξεις»,( λέει ο Μπαντούρα.) Εξάλλου, (όπως υποστηρίζει ο Άιμπλ Άιμπεσφελτ,) ένα απαραίτητο βήμα είναι, για παράδειγμα, η δαιμονοποίηση του εχθρού. Για να γίνουμε σκληροί μαζί του πρέπει να πειστούμε, ότι δεν μοιάζει με εμάς, ότι είναι ένας δαίμονας, μια προσωποποίηση του κακού. Μερικές φορές αρκεί η κατάλληλη προπαγάνδα. (Ο Τζορτζ Σιλβέστερ Βίρεκ ήταν ποιητής και συγγραφέας, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν προπαγανδιστής φιλοναζιστής, πολιτογραφημένος Αμερικανός. Στο βιβλίο του Spreading germs of hate (Σκορπίζοντας το σπέρμα του μίσους) εξηγεί ότι ) Αν δώσεις σε έναν προπαγανδιστή κάτι να μισήσει, μπορεί μέσα σε 24 ώρες να σου οργανώσει μια εκστρατεία ικανή να προκαλέσει δυνατά συναισθήματα στους περισσότερους ανθρώπους.
Άλλα Βλαβερά παραδείγματα
Άλλοι μύθοι; Ιδού: 1. Δεν είναι αλήθεια ότι το κακό είναι πάντα ηθελημένο και σκόπιμο. Φαίνεται μεν έτσι από την πλευρά του θύματος, αλλά όποιος το διαπράττει έχει πάντα μια δικαιολογία. 2. Δεν είναι αλήθεια ότι το κακό διαπράττεται για την άντληση ικανοποίησης. Κανείς δεν διαπράττει μοχθηρές πράξεις για την ευχαρίστηση ότι ενήργησε με κακία. 3. Το θύμα του κακού δεν είναι πάντα καλό και αθώο. Όπως στα διαζύγια, έτσι και στο κακό τα εμπλεκόμενα μέρη είναι δύο, το θύμα και ο θύτης. Ακόμη και οι αλήθειες τους είναι δύο. 4. Το κακό διαπράττεται από άτομα όμοια με μας. 5. Το κακό δεν είναι προπατορικό αμάρτημα και δεν είναι έμφυτο στον άνθρωπο. 6. Οι μοχθηροί άνθρωποι δεν διαπράττουν κακές πράξεις για να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. 7. Ο χειρότερος όμως μύθος είναι εκείνος του άδολου κακού: συχνά το κακό φαίνεται δίκαιο σε αυτόν που το διαπράττει. Έτσι, λοιπόν, η κακοποιημένη γυναίκα το άξιζε, ο γείτονας είναι ταραξίας, η βιασμένη κοπέλα δεν έφερε πολλές αντιρρήσεις. Και οι επενδυτές μιας επιχείρησης, που χρεοκόπησε ήταν απλώς ανόητοι.
Ο φόβος- Μεταδοτική ασθένεια του «κακού»
Το πιο αποτελεσματικό από τα συναισθήματα είναι ο φόβος και μοναδικός σκοπός της προπαγάνδας είναι να τον προκαλέσει. ‘Όταν κάποιος ελέγχει τους ανθρώπινους φόβους, ελέγχει την κοινωνία, την έχει υπό την εξουσία του. Ο φόβος και τα συναισθήματα με τα οποία συνδέεται, επηρεάζουν από τη φύση τους την κοινωνική μας ζωή και την ψυχολογία μας, πριν ακόμη φτάσουμε στο σημείο να τα ελέγχουμε συνειδητά. Το να εμπνέουμε φόβους για πολιτικούς σκοπούς μπορεί να έχει έντονες και διαρκείς συνέπειες. Και πολύ συχνά η πολιτική, εθνική και διεθνής, αντί να μειώνει τον φόβο, τον εκμεταλλεύεται για τους δικούς της σκοπούς». «Ο φόβος συνδέεται με το ένστικτο της επιβίωσης, εμφανίζεται όποτε νιώθουμε ότι απειλούμαστε και πρέπει να αντιδράσουμε, να αμυνθούμε».
Έπειτα, ο σπόρος που έχει φυτευτεί, αναπαράγεται γίνεται μεταδοτική ασθένεια . «Ο πόλεμος είναι μεταδοτικός, επεκτείνεται από τον έναν πολιτισμό στον άλλον», εξηγεί η Μπάρμπαρα Ερενράιχ, κοινωνιολόγος του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ. «Και όταν ο κύκλος της βίας αρχίσει, δεν είναι πια εύκολο να τον σταματήσουμε». Οφθαλμόν αντί οφθαλμού! Όταν οι άνθρωποι φοβούνται, η συναισθηματική τους κατάσταση ευνοεί τις απλουστεύσεις, αποφάσεις που στηρίζονται σε στερεότυπα, συνοπτικές κρίσεις, αυτόματες αντιδράσεις που μας κάνουν να βλέπουμε στους άλλους λάθη ή σκοτεινές προθέσεις. Αυτή είναι η «κοινοτοπία του κακού», όπως την αποκάλεσε η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ. Και, δυστυχώς, το κακό δεν θέλει πολύ για να εκδηλωθεί.
Το φρένο του κακού στον εγκέφαλο
Το 1966, ο Τζιάκομο Ριτζολάτι, νευροεπιστήμονας από την Πάρμα, ανακάλυψε ότι στον εγκέφαλο υπάρχουν δίκτυα κυττάρων, οι νευρώνες, που ενεργοποιούνται, είτε όταν βιώνουμε ένα συναίσθημα, είτε όταν το παρατηρούμε στους άλλους. Η Τάνια Σίνγκερ, με τη σειρά της, απέδειξε, ότι όταν κάποιος παρακολουθεί ένα άτομο να υποφέρει, στον εγκέφαλό του ενεργοποιούνται τα ίδια κέντρα, που λειτουργούν όταν η αντίληψη του πόνου είναι άμεση. Εν ολίγοις, διαθέτουμε ένα σύστημα, που μας κάνει να υποφέρουμε όταν βλέπουμε τους άλλους να υποφέρουν. Πρόκειται για ένα είδος φρένου που μας αποτρέπει από το να προκαλέσουμε πόνο –κακό στους συνανθρώπους μας και μας παρακινεί να επέμβουμε για να τους ανακουφίσουμε. Αυτό το σύστημα είναι ενστικτώδες και δεν εντοπίζεται μόνο στους ανθρώπους. Το 1996, στον ζωολογικό κήπο Brooksfield του Σικάγο, ένα παιδί τριών ετών έσκυψε και έπεσε στο κλουβί των γοριλών, χάνοντας τις αισθήσεις του. Η Μπίντι, μια θηλυκή γορίλας, έτρεξε προς το μέρος του, το πήρε στα χέρια της και το άφησε σε σημείο, όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να επέμβουν. Το παιδί σώθηκε και η Μπίντι έγινε διάσημη. Η συμπόνια αποτελεί προϊόν εκπαίδευσης. Είναι μια ιδιότητα που χρωστάμε στον πολιτισμό μας, όπως και τόσες άλλες, που μας βοηθούν να γινόμαστε καλύτεροι. Ανάμεσά τους είναι η συναίσθηση του σφάλματος, οι τύψεις όταν παραβιάζονται οι κανόνες της συμβίωσης και η ικανότητα να συγχωρούμε όσους έχουν προβεί σε κακές πράξεις.
Ηθικό διάταγμα για το «καλό»
Επίκαιρο Ηθικό διάταγμα για το «καλό» είναι εκείνο, που ψηφίστηκε το 1993 από μια μεικτή επιτροπή της Unesco και του ΟΗΕ, αναδεικνύοντας τα πλαίσια της «νέας παγκόσμιας ηθικής». Ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ έγραψε στην εισαγωγή: «Ο κόσμος είναι το χωριό μας. Αν ένα σπίτι πάρει φωτιά, όλες οι στέγες κινδυνεύουν. Κι αν ένα μόνο αρχίσει να ανοικοδομείται, θα αποτελέσει σύμβολο. Η αλληλεγγύη είναι επιτακτική ανάγκη: ο καθένας έχει καθήκον να μοιραστεί τη γενική ευθύνη».
Ηθική συνείδηση-Επίλογος
Το 1871, ο Δαρβίνος έγραφε: «Ίσως η ηθική συνείδηση να είναι εκείνη που διαφοροποιεί περισσότερο τον άνθρωπο από τα ζώα. Αλλά δεν χρειάζεται να πω τίποτα πάνω σε αυτό, γιατί έχω ήδη αποδείξει ότι το ένστικτο της κοινωνικής ζωής είναι η πρώτη αρχή της ηθικής συγκρότησης, με τη βοήθεια των ενεργών δυνατοτήτων του πνεύματος και την επίδραση των εθίμων, και οδηγεί φυσικά στον χρυσό κανόνα: ‘‘κάνε στους άλλους αυτό που θα ήθελες να κάνουν σε εσένα’’. Αυτό είναι το θεμέλιο της ηθικής». Δεν είναι τυχαίο ότι ο συγκεκριμένος κανόνας απαντάται σε όλες τις θρησκείες και τις λαϊκές παραδόσεις.
Το κακό, είναι το καλό που αποσυντίθεται για να ετοιμαστεί για ένα ανώτερο καλό. Αυτό που τώρα είναι τυραννία, κάποτε ήταν απαραίτητο να ενώσει την ανθρώπινη κοινωνία. Το oτι ήταν κάποτε μια ιδανική κατάσταση για την κοινωνία, θα ήταν βάρβαρο και κακό τώρα. Η ηθική προοδεύει, η θρησκεία πλαταίνει με την αναπτυγμένη εκδήλωση εκείνου του στοιχείου, που είναι θείο στο ανθρώπινο γένος. Όπως για το άτομο, έτσι και για την φυλή και τον κόσμο, το κακό ρέπει προς το καλό, έρχεται μέσα στην ύπαρξη για να αποβάλλουν οι άνθρωποι, το κατώτερο καλό και να υψωθούν σε ανώτερες σφαίρες.
Το πρόβλημα του κακού, είναι πρόβλημα που έχει επιβαρύνει την ανθρώπινη σκέψη, και έχει αναπτύξει ποικίλες και αντικρουόμενες λύσεις. Για τους ορθολογιστές που δεν πιστεύουν σε τίποτε, εκτός κι αν είναι υλικό, το πρόβλημα δεν υπάρχει. Το παν στη φύση είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης.
Η Φύση είναι τυφλή και ακατανόητη και δεν έχει επομένως αντίληψη του καλού ή του κακού, η αντίληψη ανήκει στον ανθρώπινο νου και είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής αίσθησης και της ιδέας για τέρψη και του πόνου, που εξελίχθηκε στα ανθρώπινα όντα από μια τέλεια ευφυή φυσική διαδικασία. Και είναι οι άνθρωποι εκείνοι, που πιστεύουν ότι υπάρχει μια Ευφυΐα, που κυβερνά και εξελίσσει τον κόσμο.
Γιατί το Κακό υπάρχει; Και ποιός ο σκοπός του; Η απροθυμία των πιστών ψυχών να αποδεχθούν πως το κακό μπορεί να έχει την ύπαρξή του στο Θεό, έχει οδηγήσει σε θεωρίες που βλέπει ένα διπλό έλεγχο στο κόσμο, τον Θεό σαν Αρχή του Καλού και τον Σατανά σαν Αρχή του Κακού. Αυτοί που θεωρούν τη πίστη στην ύπαρξη μιας ευφυούς κακής δύναμης σαν προκατάληψη, βρίσκουν την καταγωγή του κακού στον άνθρωπο που καταχράται την ελευθερία του και με την επανάστασή του και την αυτοβούλησή του γεννά το κακό. Αυτή η λύση δεν λύνει τίποτε, επειδή δεν εξηγεί γιατί θα έπρεπε να ήταν εκεί η πιθανότητα του κακού. Εκτός κι αν περιορίσουμε την αντίληψή μας για τον Θεό ως πηγή και δημιουργού όλων, εκείνου από όπου όλα προέρχονται, πρέπει να παραδεχθούμε, ότι το κακό σαν μέρος της οικονομίας του κόσμου, πρέπει να έχει προέλθει από Εκείνον, όχι σαν κατώτερο καλό.
Ο Κινέζος σοφός Λάο Τσε έλεγε :
<< Υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στο ΝΑΙ και το ΟΧΙ; Ή μήπως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο καλό και το κακό; Θ’ πρεπε άραγε να φοβάμαι ό,τι φοβούνται οι άλλοι; Τι ανοησία! Η επάρκεια και η έλλειψη φυτρώνουν μαζί, η δυσκολία και η ευκολία συμπληρώνουν η μία την άλλη, το μακρύ και το βραχύ ισορροπούν το ένα στο άλλο, το ψηλό και το χαμηλό αναπαύονται το ένα στο άλλο. Αλλά και το εμπρός και το πίσω ακολουθούν το ένα το άλλο>>.
ΑΓΑΠΗΤΕ ΚΥΡΙΕ,
ΑπάντησηΔιαγραφήΕΧΕΤΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΥΤΟΥ ΑΝΩΝΥΜΑ, ΩΣ ΔΙΚΟ ΣΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ???
Κ.Κορυβάντης - Κοντούλης