Λιγα Ιστορικα Στοιχεια

«History, to be above evasion or dispute, must stand on documents, not on opinions».

«Η ιστορία, για να είναι υπεράνω ασαφειών ή αμφισβητήσεων, πρέπει να στηρίζεται σε ντοκουμέντα και όχι σε απόψεις». (Lord Acton)

Αυτή είναι η φράση που χρησιμοποιεί ως προμετωπίδα ο R.F. Gould στο κλασσικό βιβλίο του The Concise History of Freemasonry. Αν και έχουν περάσει περισσότερα από εκατό χρόνια από τότε που γράφτηκε, δεν είναι κακό να την παίρνουμε υπόψη μας όταν βυθιζόμαστε στον σκονισμένο κόσμο αρχείων και βιβλιοθηκών.

Το αποτέλεσμα ίσως να μην είναι ελκυστικό, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με μυθιστορηματικές αφηγήσεις που, με αφετηρία κάποιο ιστορικό γεγονός, διαθέτουν το πλεονέκτημα της γλαφυρότητας. Όμως στις περισσότερες από αυτές, η μυθοπλασία συχνά παρεκκλίνει από την ιστορική αλήθεια.

Η ιστορία του Τεκτονισμού είναι γνωστή. Δεν είναι δύσκολο να πληροφορηθούμε από μια εγκυκλοπαίδεια ότι ιδρύθηκε την 27η Ιουνίου 1717. Όμως, τι ακριβώς ιδρύθηκε αυτή την ημερομηνία;

Τέσσερις προϋπάρχουσες της ημερομηνίας αυτής Στοές συνεδρίασαν στην μπιραρία της Χήνας και της Εσχάρας του Λονδίνου. Εκεί, τα μέλη τους αποφάσισαν να σχηματίσουν μια Μεγάλη Στοά με σκοπό τη διοίκηση όλων των Στοών του Λονδίνου και του Ουέστμινστερ. Πολύ σύντομα άλλαξαν τον ορίζοντά τους και αυτοανακηρύχτηκαν Μεγάλη Στοά της Αγγλίας. Μετά από μια πορεία εκατό περίπου ετών, το 1813, ενώθηκαν με τις άλλες Μεγάλες Στοές που υπήρχαν παράλληλα στο Βρετανικό Νησί σχηματίζοντας την Ηνωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας. Όρισαν επίσης την «κανονικότητα», δηλαδή τους κανόνες που πρέπει να ακολουθεί μια Μεγάλη Στοά για να αναγνωρίζεται ως «κανονική», ξεχωρίζοντας έτσι από τις «άτακτες». Τέτοιες «άτακτες» Στοές – που ακολουθούσαν δηλαδή δικούς τους, διαφορετικούς κανόνες λειτουργίας – υπήρχαν διάσπαρτες σε όλη την Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα. Με τον τρόπο αυτό σχηματίστηκαν και αναγνωρίστηκαν μεταξύ τους οι πρώτες Μεγάλες Στοές που εξελισσόμενες υπάρχουν μέχρι σήμερα.

Κατ 'αυτή την άποψη, η Ηνωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας είναι η παλαιότερη Μεγάλη Στοά, επειδή βεβαίως κατάγεται από εκείνες τις πρώτες τέσσερις Στοές που το 1717 αποφάσισαν να συνεργαστούν. Η έννοια της κανονικότητας της στηρίχτηκε στα πρώτα Τεκτονικά Συντάγματα και τα Αρχαία Οριοθέσεια (Landmarks). Αυτά συντάχθηκαν με υλικό που προήλθε από αρχαιότερα τεκτονικά κείμενα, γραμμένα πριν τον 18ο αιώνα, τα λεγόμενα Αρχαία Χειρόγραφα ή Αρχαίους Κανόνες. Μερικά από αυτά ονομάζονταν και Γοτθικά Συντάγματα. Παράλληλα, η Αγγλική Ηνωμένη Μεγάλη Στοά ενσωμάτωσε την αίγλη της παράδοσης της Αρχαίας Στοάς της Υόρκης που ξεκινά από τον Έντουιν, βασιλιά της Αγγλίας τον 7ο αιώνα, και τον Άθελσταν (925-940), τον ηγεμόνα που ένωσε για πρώτη φορά την Αγγλία σε ένα ενιαίο βασίλειο.

Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αρχαιότητα της Στοάς του Στρασβούργου, της οποίας τα Συντάγματα επικυρώθηκαν σε συνεδρίαση της 25ης Απριλίου 1459. Μάλιστα, από αυτήν έλκει την καταγωγή του ο Γερμανικός Τεκτονισμός. Ακόμη προγενέστερη είναι η Μητέρα Στοά του Σκωτικού Τεκτονισμού Κιλουίνιγκ, της οποίας η ιστορία ξεκινά τον 12ο αιώνα.

Είναι προφανές ότι το υπόβαθρο του σύγχρονου Τεκτονισμού αποτελείται από έναν πλούτο γραπτών στοιχείων και προφορικών παραδόσεων. Οι επί μέρους αρχαίες παραδόσεις χτίζουν την αίγλη καθεμιάς Μεγάλης Στοάς και βέβαια, επόμενο είναι συχνά να υπερτονίζονται και μάλιστα, επιλεκτικά.

Ο βασιλιάς Έντουιν που σχετίζεται πολύ στενά με την παράδοση της Υόρκης, λέγεται ότι έγινε Τέκτων στο Ουίνσδορ. Εκεί διδάχθηκε την Τέχνη (the Craft) και πήρε την άδεια από τον πατέρα του, τον βασιλιά Άθελσταν, να συγκαλεί συνελεύσεις Τεκτόνων. «[…] και συνεκρότησεν μιαν τοιαύτην εις Υόρκ, και έκαμε κατ' αυτήν Τέκτονας, και έδωσε εις αυτούς τα καθήκοντα[…]». Στη συνέλευση αυτή, Τέκτονες έφεραν αρχαία χειρόγραφα στην ελληνική, λατινική και γαλλική γλώσσα, από τα οποία δημιούργησαν το Σύνταγμα της Υόρκης, όπως αναφέρεται στο χειρόγραφο Lansdowne του 1600.

Όταν το 1813 ιδρύθηκε η Ηνωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας, ήταν ήδη αποδεκτή η παράδοση που θέλει ως πρώτο προστάτη του Τεκτονισμού τον Άγγλο βασιλιά Άθελσταν. Το χειρόγραφο Cook του 1430, γνωστό στη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας από το 1721, περιλάμβανε τις παραδόσεις γύρω από τον Άθελσταν και αυτό αρκούσε για να επιβεβαιώσει την αρχαιότητά της. Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται αρκετά και το όνομα του Ευκλείδη, όμως συχνά τόσο παραφθαρμένο, ώστε να καταλήγει αγνώριστο, καθώς και μια σπουδαία – για τους ερευνητές αλλά και για μας ως Έλληνες – αναφορά στον Πυθαγόρα και τον Ερμή, σε ένα θρύλο που όμως μέσα στους αιώνες είχε αλλάξει μορφή και εποχή και που, στη Βιβλική εκδοχή του 18ου αιώνα, … δεν τους περιλάμβανε πια. Έτσι, τα αποσπάσματα που αφορούσαν στον Άθελσταν πήραν κυρίαρχη θέση και ο ρόλος του ηγεμόνα προβλήθηκε ιδιαίτερα, με στόχο να επιβεβαιωθεί η αγγλοσαξονική καταγωγή του Τεκτονισμού.

Το 1838, είκοσι πέντε χρόνια μετά την ίδρυση της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς και εκατόν είκοσι από την ίδρυση του σύγχρονου Τεκτονισμού, ο Halliwell ανακάλυψε και παρουσίασε το Regius Poem.

Πρόκειται για έμμετρο κείμενο του 1390, στο οποίο επιβεβαιώνεται μεν η αρχαιότητα της παράδοσης του Άθελσταν, ταυτόχρονα όμως μαρτυρείται πλέον και γραπτά η αρχαιότητα της – μόνο προφορικής ως τότε – παράδοσης γύρω από τον Ευκλείδη.

Γιατί το Regius Poem είναι σημαντικό; Επειδή με αυτό επιβεβαιώνεται ότι από τον 14ο αιώνα οι τότε Τέκτονες ρητά θεωρούσαν τον Ευκλείδη θεμελιωτή του Τεκτονισμού, αλλά επίσης επειδή περιέχει τη μαρτυρία ότι τα κύρια σημεία του βαθμού του Εταίρου οριζονταν ήδη από εκείνη την εποχή. Και στο σημείο αυτό θα πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι αυτός ο βαθμός, που ονομάζεται και διεθνώς από πολλούς Τέκτονες Ελληνικός Βαθμός, ήταν ο μοναδικός «εν χρήσει» βαθμός για αρκετούς αιώνες και μάλιστα, πριν το 1717. Ο Μαθητής αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερος βαθμός μόλις στις αρχές του 17ου αιώνα, ενώ ο Διδάσκαλος (Master Mason) διαφοροποιείται σαφώς ως βαθμός από τον Σεβάσμιο Στοάς (Master of a Lodge) στα τέλη του 17ου αιώνα και στις αρχές του 18ου αιώνα. Αξίζει δε να προσέξουμε ότι σήμερα διεθνώς Σεβάσμιος (Master of a Lodge ή Worshipfull Master) ονομάζεται ο προεδρεύων στις εργασίες κάθε τεκτονικού εργαστηρίου ή Στοάς, όπως συνήθως αποκαλείται. Και αυτές οι τρεις βαθμίδες – του Μαθητού,του Εταίρου και του Δασκάλου – αποτελούν από τον 18ο αιώνα ως τις μέρες μας τη βασική διάρθρωση της ουσιαστικής και τυπικής ιεραρχίας, εμπεριέχοντας ταυτόγχρονα και τη βασική διδασκαλία του συστήματος που ονομάζεται Ελευθεροτεκτονισμός.

Από τον 18ο αιώνα και μετά, έχουν γραφτεί πολυάριθμα κείμενα που τονίζουν την αγγλοσαξονική καταγωγή του Τεκτονισμού και την ίδρυσή του το 1717 συνδέοντάς την ευθέως με τον θρύλο του Άθελσταν, ενώ ελάχιστες αναφορές γίνονται στον Ευκλείδη. Ο μύθος του παρουσιάζεται εκτεταμένα κυρίως σε κείμενα του 16ου αιώνα και 17ου αιώνα και «εμπλουτισμένος» με στοιχεία Βιβλικά.

Όποιος όμως απλώς διαβάσει προσεκτικά κλασικά κείμενα Τεκτόνων συγγραφέων, όπως του Mackey, του Waite ή του Pike, δεν μπορεί παρά να παρατηρήσει την προσοχή και τον σεβασμό με τα οποία περιβάλλουν όποιο ελληνικό στοιχείο γνωρίζουν ότι σχετίζεται με τον Τεκτονισμό.

Ίσως γιατί αιώνες πριν καν καθιερωθεί η λέξη Freemason, ο Πλάτωνας στον Τίμαιο αποκαλεί τον Δημιουργό «Μέγα Αρχιτέκτονα του Σύμπαντος» που κατασκευάζει τον κόσμο με βάση τις αρχές του της Γεωμετρίας. Ίσως γιατί ο Πυθαγόρας καλύπτει τις ιδέες του με γεωμετρικούς όρους και μιλά για τους αριθμούς των οποίων η κατανόηση ισοδυναμεί με κυριαρχία επί της φύσεως. Και ίσως γιατί τελικά, όλα αυτά είναι στοιχεία που επιβεβαιώνουν την πεποίθηση των σκαπανέων του Φιλοσοφικού Τεκτονισμού, δηλαδή των Σκωτικών Στοών, ότι συνεχίζουν την παράδοση των Αρχαίων Μυστηρίων.

Σε ένα «σύστημα» με μακροβιότητα και άρτια οργάνωση όπως ο Τεκτονισμός, μέσα στο οποίο μάλιστα όπως είναι γνωστό έχουν αφομοιωθεί ποικίλες παραδόσεις διαφορετικών προελεύσεων, είναι παρακινδυνευμένο- αν όχι παράλογο- να ισχυριστεί κανείς ότι γνωρίζει τη μια και μόνη παράδοση που αποτελεί τη «μητέρα» όλων. Αν όμως εμείς οι ίδιοι, ως Έλληνες Τέκτονες, δεν έρθουμε σε επαφή με τα σημεία εκείνα της παράδοσης του Τεκτονισμού που συνδέονται με την Ελλάδα, είναι σίγουρο πως κανείς άλλος δε θα το κάνει, τουλάχιστον όχι το ίδιο φιλόπονα και καλόπιστα.

Οδηγούμαστε σε αυτές τις σκέψεις από το Regius Poem.

Ελάχιστες πλήρεις εκδόσεις του υπάρχουν στη διεθνή βιβλιογραφία, αν και πολλοί το μνημονεύουν συχνά, αλλά μόνο αποσπασματικά και ως αφορμή για να εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα. Τέτοια έκδοση και ικανοποιητική μετάφρασή του υπάρχει στο προαναφερόμενο βιβλίο, που συνιστάται να μελετηθεί. Το Regius Poem είναι εύγλωττο, σαφές και πλούσιο από μόνο του.

Συναφώς παρατίθεται μια σειρά ιστορικών γεγονότων προ του 1717 που σχετίζονται άμεσα με τον Τεκτονισμό, για να τεκμηριωθεί κατά το δυνατόν το ότι στην παραπάνω ημερομηνία συνέβη βεβαίως ένα αποφασιστικό για τον σύγχρονο Τεκτονισμό γεγονός, όμως σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε παρθενογένεση. Είναι επίσης, απαραίτητο για να γίνει κατανοητό πως αν σύρθεί το πέπλο της αίγλης που τυλίγει το 1717, ανακαλύπτεται μια ενδιαφέρουσα σειρά προσωπικοτήτων και γεγονότων που οδηγούν σε μία αναδρομή μέσα στον χρόνο, απροσδιορίστου τέρματος. Επίσης, χρήσιμος είναι ένας κατάλογος των Αρχαίων Χειρογράφων, ταξινομημένων ανά αιώνα και με λίγα στοιχεία για το καθένα από αυτά, μαζί με μια μικρή έστω, παρουσίαση του Naymous Graecus, «πατέρα» του Θεωρητικού Τεκτονισμού και σχεδόν άγνωστου στην Ελλάδα.

Τα στοιχεία που αναφέρονται εδώ, αντλήθηκαν από τεκτονικά χειρόγραφα του 15ου, 16ου και 17ου αιώνα, με προσπάθεια αποφυγής και πλατειασμών και ιδεοληπτικών εμμονών και προσωπικών θέσεων. Η δύναμη των αληθινών στοιχείων είναι τέτοια που δεν έχει ανάγκη από νέες απόψεις, αλλά από ενδιαφέρον για έρευνα.